Dama z gronostajem,
Leonardo da Vinci, 1483-1490,
olej+tempera na desce,
54,7 × 40,3 cm,
Muzeum Czartoryskich w Krakowie
Dama z gronostajem, określana powszechnie jako Dama z
łasiczką, to obraz stworzony w latach ok. 1483-1490 przez włoskiego
artystę renesansowego - Leonarda da Vinci w Mediolanie. Portret został
wykonany w technice olejnej, z użyciem tempery, na desce orzechowej o
wymiarach 54,7 na 40,3 cm. Przedstawia Cecylię Gallerani, kochankę
księcia Ludovico Sforzy.
Obraz znajduje się w zbiorach krakowskiego Muzeum Czartoryskich. Jest
jednym z najcenniejszych obrazów w muzealiach polskich i
jedynym dziełem Leonarda da Vinci w Polsce.
Interpretacja obrazu
W czasie nabycia obrazu przez Czartoryskich nie znana była historia ani
dzieła, ani też tożsamość modelki. Obecność zwierzątka uznano za
naturalny, dekoracyjny element obrazu. Dopiero krytyczna analiza
ikonografii w XX wieku dała najbardziej prawdopodobną interpretację
dzieła.
Trzymane przez modelkę zwierzątko, nazywane gronostajem, a wcześniej
łasiczką (a być może jest to albinotyczna odmiana fretki), ma złożone
znaczenie emblematyczne. Jego grecka nazwa galée zawiera się
w nazwisku Gallerani - jest więc nawiązaniem do nazwiska modelki.
Zwierzątko jest również czytelnym symbolem Ludovica Sforzy,
nazywanego przez współczesnych "Ermellino", w nawiązaniu do
prestiżowego Orderu Gronostaja, którego był kawalerem, i
którego wizerunku używał jako swojego godła.
W czasie portretowania Cecylli prowadzono już pertraktacje w sprawie
mariażu Ludovica z Beatrice d'Este; Leonardo da Vinci nie
mógł w związku z tym ukazać kochanków splecionych
w miłosnym uścisku. Gronostaj, spoczywający na łonie modelki, jest
zawoalowanym przedstawieniem tej sytuacji. Łasiczka może być
również pojmowana jako alegoria macierzyństwa, gdyż zgodnie
z sięgającą antyku tradycją ułatwiała rozwiązanie. Artysta umieścił
zwierzątko w taki sposób, by zakrywało brzemienność modelki
(nosiła ona syna Ludovica - Cesare), jednocześnie w symboliczny
sposób mówiąc o jej "błogosławionym stanie".
Taka interpretacja dzieła spotkała się z powszechnym uznaniem
historyków sztuki, przekreślając zarazem dawne teorie o
"realistycznym" malarstwie portretowym Leonarda, które nie
zawierało złożonych elementów symbolicznych, czy
alegorycznych.
Badania radiograficzne obrazu, przeprowadzone w 1992 w Waszyngtonie,
potwierdziły, że czarne tło kryje pierwotny szaro-niebieski rysunek.
Prawdopodobnie był on niewykończony lub sprawiał takie wrażenie, więc
zamalowano tło czarną, nieprzejrzystą farbą, która miejscami
łamie miękką linię konturu.
Obraz Dama z łasiczką w
Muzeum Czartoryskich w Krakowie
Obraz a Czartoryscy
W roku 1800 obraz zakupił książę Adam Jerzy Czartoryski i sprezentował
go swojej matce Izabeli Czartoryskiej. Wystawiany był w Domu Gotyckim w
Puławach. W czasie powstania listopadowego został wywieziony do Paryża.
Pod koniec XIX wieku, około 1880 sprowadzony do Krakowa do tworzonego
tam Muzeum Czartoryskich. W roku 1939 obraz został zagrabiony przez
okupantów niemieckich, służył jako dekoracja wawelskiej
rezydencji Hansa Franka, następnie wywieziony do Niemiec, skąd w 1946
został ponownie sprowadzony do Krakowa.
Dzieło w filmie i
literaturze
- Obraz pojawia się w sensacyjnej powieści brytyjskiego
pisarza Roberta Harrisa Fatherland z 1992 roku, przedstawiającej Europę
lat 60. XX w. w założeniu, że Niemcy wygrały drugą wojnę światową.
- Zuchwała kradzież obrazu jest przedstawiona w polskim
filmie Vinci z 2004 roku.
źródło:
Wikipedia