Młodość Mieszka II
Mieszko II już za życia ojca był aktywny politycznie, co pozwala
twierdzić, że Bolesław Chrobry wyznaczył go na swojego następcę.
Uczestniczył przede wszystkim w polityce niemieckiej,
zarówno jako przedstawiciel Chrobrego, poseł, jak i
dowódca wojsk.
W roku 1013 przybył do Magdeburga, by złożyć hołd królowi
Henrykowi II. Kilka miesięcy później to samo uczynił
Bolesław Chrobry. Nie jest jasny cel wizyty Mieszka,
szczególnie że nie było przyjęte, by dwóch
lenników składało hołd z jednego terytorium. Prawdopodobnie
chodziło o uzyskanie lenna na Milsko i Łużyce lub Morawy. Niewykluczone
również, że był to jedynie hołd osobisty, nie pociągający za
sobą zobowiązań prawnych. Inna hipoteza zakłada, że terytoria lenne
zostały przekazane najpierw synowi Chrobrego, a dopiero
później jemu samemu, lub że hołd wiązał się z planowanym
ślubem Mieszka.
Pozycję młodego księcia na dworze, zarówno polskim jak i
cesarskim, dobitnie zwiększyło zawarte w 1013 r. małżeństwo z Rychezą
[1], córką palatyna reńskiego Ezzona, szwagra Ottona III.
Zgodnie z zapiskami z klasztoru w Brauweiler późniejszy
król polski Mieszko, wysławszy dziewosłębów z
najróżnorodniejszymi darami, jak przystało na osobę
królewską, za pośrednictwem wspomnianego władcy
(króla Niemiec) do jego pierworodnej córki,
prosił o rękę Rychezy. Ezzo miał status równy księciu
terytorialnemu oraz duże wpływy jako przywódca lotaryńskiej
opozycji przeciw Henrykowi II. Poprzez małżeństwo Mieszka z jego
córką dynastia piastowska weszła w krąg rodziny cesarskiej i
zyskała pozycję równą, jeśli nie wyższą od pierwszych
rodów Rzeszy. Prawdopodobnie po ślubie zgodnie z panującymi
zwyczajami ojciec wydzielił Mieszkowi osobną dzielnicę. Przyjmuje się,
że była to ziemia krakowska z Wawelem stanowiącym rezydencję młodego
księcia.
W 1014 roku Mieszko został wysłany przez ojca do Czech w roli
emisariusza. Miał przekonać księcia Udalryka do sojuszu przeciw
Henrykowi II. Misja zakończyła się niepowodzeniem, a Udalryk uwięził
Mieszka. Został on uwolniony dopiero po interwencji cesarza,
który pomimo zdrady Chrobrego lojalnie wypełniał obowiązki
seniora i ujął się za swoim wasalem. W efekcie Mieszko trafił na
dwór cesarski w Marseburgu, stając się zakładnikiem władcy
niemieckiego. Prawdopodobnie Henryk chciał w ten sposób
wymusić na Bolesławie Chrobrym przybycie do Marseburga i wyjaśnienie
antycesarskich działań. Plan ten nie powiódł się, ponieważ
pod naciskiem spokrewnionych z Mieszkiem możnowładców
saskich cesarz zgodził się na powrót Mieszka do Polski.
Rok później Mieszko stanął na czele wojsk polskich w
kolejnej wojnie z Henrykiem II. Przebieg kampanii nie był korzystny dla
cesarza. Jego armia potrzebowała ponad miesiąca, by osiągnąć linię
Odry, następnie napotkała silny opór wojsk Chrobrego pod
dowództwem Mieszka. Henryk wysłał do księcia
posłów, starając się skłonić go do zawarcia
separatystycznego pokoju. Mieszko odmówił, a sam cesarz nie
zdołał rozbić jego oddziałów i rozpoczął odwrót
przez kraj Dziadoszan. Książę polski ruszył w pogoń za nim, zadając
armii niemieckiej duże straty. Po dotarciu do Miśni bezskutecznie
próbował oblegać gród swojego szwagra,
margrabiego Hermana. Walki ustały jesienią i zostały wznowione dopiero
w roku 1017 po fiasku rozmów pokojowych. Siły cesarskie
sforsowały Odrę koło Krosna Odrzańskiego i omijając główne
grody, ruszyły w stronę Niemczy.
W tym samym czasie Mieszko na czele 10 secin (legii) jazdy
przeprowadził z Moraw atak na sprzymierzone z Henrykiem Czechy.
Dywersyjne działanie odniosło skutek i cesarz zrezygnował z frontalnego
ataku. Rozpoczął zamiast tego nieudane oblężenie Niemczy. Rok
później zawarto korzystny dla Polski pokój w
Budziszynie.
Ze względu na śmierć Thietmara, głównego kronikarza tego
okresu, nie ma niemal żadnych informacji na temat Mieszka od roku 1018
do 1025, kiedy przejął on władzę w państwie. Jedynie Gall Anonim
wspomina o młodym księciu przy okazji opisu wyprawy jego ojca na Ruś w
roku 1018:
"ze względu
na to, że (...) syna swego Mieszka jeszcze nie uważał za zdolnego do
sprawowania rządów, ustanowił tam panem w swoim zastępstwie
pewnego Rusina ze swego rodu". Wypowiedź ta była zapewne
efektem niewiedzy kronikarza, ponieważ w roku 1018 Mieszko II miał 28
lat i był już prawdopodobnie w pełni zdolny do sprawowania władzy.
Zarazem osadzenie na tronie Świętopełka w żadnym razie nie było wyborem
wynikającym z braku kandydata, ale raczej jednym z głównych
celów wyprawy.
Panowanie Mieszka II
Koronacja i dziedzictwo
Tuż po śmierci ojca, Mieszko został koronowany na króla
Polski w Boże Narodzenie -
w
dniu 25 grudnia 1025 roku przez arcybiskupa
gnieźnieńskiego Hipolita w katedrze gnieźnieńskiej. Zdaniem kronikarzy
niemieckich uczynił to samowolnie, co w ówczesnej sytuacji
politycznej mogło być poniekąd prawdą. Po ojcu Mieszko II odziedziczył
rozległe terytorium, składające się nie tylko z większości ziem państwa
gnieźnieńskiego Mieszka I (bez Pomorza Zachodniego), ale
również Milska, Łużyc, Moraw i Grodów
Czerwieńskich. Był ważnym środkowoeuropejskim władcą i posiadał
rozległe koligacje w Rzeszy, co dobrze wróżyło jego
rozpoczynającym się rządom.
Nie jest jasne, w jaki sposób Mieszko potraktował po
przejęciu władzy swoich dwóch braci: Bezpryma i Ottona.
Zapiski kronikarskie pozwalają przypuszczać, że zostali oni wypędzeni
lub zmuszeni do ucieczki z kraju. Otto został ponoć wygnany, ponieważ
sprzyjał cesarzowi Konradowi II. Inne źródło wspomina o
Bezprymie, który przebywał rzekomo na Rusi.
Wsparcie opozycji niemieckiej
W 1026 roku król niemiecki Konrad II udał się do Italii na
cesarską koronację. Jego nieobecność zwiększyła aktywność opozycji
skupionej wokół księcia szwabskiego Ernesta II i Fryderyka
lotaryńskiego. Przeciwnicy Konrada postanowili zdobyć przychylność
posiadającego znaczną pozycję Mieszka II. Śladem tych starań była
księga modlitewna przysłana Mieszkowi przez Matyldę Szwabską około 1027
roku. Wolumin zatytułowano:
"Liber
officiorum quem Romanum ordinem apellant". Zdobiła go
całostronicowa miniatura przedstawiająca księżnę wręczającą księgę
siedzącemu na krześle tronowym królowi. Do daru dołączono
list dedykacyjny zawierający wiele cennych, choć zapewne przesadzonych
informacji na temat władcy Polski. Matylda nazwała go wybitnym
królem, poświęconym wzorem ojca szerzeniu chrześcijaństwa.
Chwaliła zasługi Mieszka w budowaniu nowych kościołów, jak
również znajomość łaciny i niezwykle rzadkiej w tych czasach
greki. Wszystko wskazuje na to, że dar wywołał spodziewany efekt, a
Mieszko obiecał podjąć działania zbrojne.
Wyprawę wojenną mającą wspomóc opozycję zaczęto
przygotowywać jesienią 1027 roku. W połowie tego samego roku Konrad II
powrócił do kraju i podjął walkę z rebeliantami. Pokonał, a
następnie uwięził i pozbawił władztwa Ernesta szwabskiego. Dopiero
wtedy, gdy w Niemczech walki już dogasały, z wyprawą ruszył Mieszko II.
W 1028 r. polskie wojska dokonały łupieżczego najazdu na Saksonię i
uprowadziły licznych jeńców. Zniszczenia miały być tak
wielkie, że według saskich źródeł po przejściu wojsk Mieszka
trawa nie chciała rosnąć. Samego króla Polski oskarżano o
wiarołomstwo, zarazem przypominając, że uzurpował on sobie prawo do
królewskiej korony. Najazd dotyczyć musiał także ziem
plemienia Wieletów. W październiku 1028 r. na zjazd
państwowy w Pöhlde przybyło ich poselstwo, prosząc cesarza o
obronę przed atakami Mieszka II i obiecując wsparcie w walce z władcą
Polski.
Wyprawy odwetowe
Zorganizowany zbyt późno najazd nie wpłynął na szanse
rebeliantów, wywołał natomiast odwetową wyprawę cesarza.
Wojska Konrada jesienią 1029 r. uderzyły na Łużyce, przystępując do
bezskutecznego oblężenia Budziszyna. Niemcy nie otrzymali obiecanego
wsparcia Wieletów, a wyprawa zakończyła się niepowodzeniem,
ponieważ zagrożony przez Węgrów władca Niemiec zmuszony
został do odwrotu.
W 1030 r. Mieszko zabezpieczony sojuszem z Węgrami raz jeszcze najechał
Saksonię. Tymczasem jego południowy sprzymierzeniec zaatakował Bawarię,
przejściowo zajmując Wiedeń.
W odpowiedzi cesarz zorganizował kolejną wyprawę przeciw
królowi Polski, tym razem organizując szerszą koalicję
antymieszkowską.
Już w 1030 r. do ofensywy przeszedł książę Rusi Kijowskiej Jarosław
Mądry. Uderzył on na Ruś Czerwoną, zajmując przygraniczny
gród Bełz.
Prawdopodobnie w 1031 r. syn władcy Czech Udalryka, Brzetysław
zaatakował i zdobył Morawy (w literaturze pojawiają się mniej popularne
daty odpadnięcia Moraw: 1021, 1029 i 1030). Warto jednak zauważyć, że
czeska historiografia opowiada się za okresem panowania Bolesława
Chrobrego i datuje utratę Moraw przez Polskę na lata 1018-1020.
Sam cesarz w 1031 r. zawarł pokój ze sprzymierzonymi z
Mieszkiem II Węgrami. Prawdopodobnie rządzący w tym kraju Stefan I
zajął w zamian Słowację. Konrad nie musiał już obawiać się ataku z
południa i jesienią 1031 r. ruszył z ofensywą na Łużyce i Milsko.
Ofensywa zakończyła się sukcesem, a Mieszko zrzekł się obydwu ziem. W
efekcie od Polski odpadły zdobycze Bolesława Chrobrego, o
które prowadził wieloletnie wojny z Henrykiem II.
Sytuacja w kraju
Historycy przypuszczają, że przyczyną szybkiej kapitulacji Mieszka II
była zła sytuacja wewnętrzna w kraju. Odziedziczony po Bolesławie
Chrobrym system monarchii wojennej wymagał do funkcjonowania
prowadzenia zwycięskich i przynoszących liczne łupy wojen. W przeciwnym
razie koszty utrzymywania rozbudowanej drużyny książęcej spadały na
ludność państwa. Tymczasem od najazdu na Saksonię Mieszko jedynie
bronił swojego terytorium. Co więcej - przegrane wojny osłabiały
pozycję księcia, co uaktywniło opozycję wśród grup
społecznych, którym wcześniejsze wojny nie przyniosły
korzyści. Dodatkowym problemem był kryzys dynastyczny. Dwaj
prawdopodobnie wypędzeni bracia Mieszka II podjęli próby
odzyskania władzy przy pomocy obcych sił.
Atak Jarosława Mądrego i utrata władzy
Prawdopodobnie problemy brata jako pierwszy wykorzystał Bezprym,
który przypuszczalnie przy wsparciu Ottona zdobył wsparcie
książąt ruskich w dążeniu do przejęcia władzy. Kiedy Mieszko zajęty był
obroną Łużyc ze wschodu ruszyła wyprawa Jarosława Mądrego i Mścisława.
W 1031 r. ponownie najechali oni i przyłączyli do swojego kraju Grody
Czerwieńskie, a następnie osadzili Bezpryma na tronie. Mieszko zmuszony
został do ucieczki z kraju. Nie mógł zbiec na Węgry,
ponieważ drogę zagradzały mu oddziały ruskie, a król Stefan
nie był mu przychylny. Tym bardziej wykluczona była ucieczka do
najechanej kilka lat wcześniej Saksonii. Pozbawiony alternatyw Mieszko
wyruszył do Czech. Książę Uldaryk po raz kolejny uwięził Mieszka, tym
razem jednak nie mógł on liczyć na wsparcie cesarza. Został
nie tylko pojmany, ale również wykastrowany, co miało być
karą za oślepienie przez Bolesława Chrobrego księcia czeskiego
Bolesława III Rudego. Gall Anonim następująco przedstawił to wydarzenie
w swojej kronice:
"Opowiadają
też, że Czesi schwytali [go] zdradziecko na wiecu i rzemieniami
skrępowali mu genitalia tak, że nie mógł już płodzić
[potomstwa], za to, że król Bolesław, jego ojciec, podobną
im wyrządził krzywdę, oślepiwszy ich księcia, a swego wuja. Mieszko
tedy powrócił wprawdzie z niewoli, lecz żony więcej nie
zaznał".
Rządy Bezpryma i odzyskanie tronu
Nowy książę Bezprym rozpoczął prawdopodobnie krwawe prześladowania
możnowładztwa wiernego Mieszkowi II. W czasie gdy sprawował władzę
doszło też do buntów ludności, znanych pod nazwą reakcji
pogańskiej. Rozkładowi uległy struktury władzy, upadł autorytet
księcia, a sam Bezprym odesłał cesarzowi polskie insygnia koronacyjne.
Jak podaje Rocznik hildesheimski został zamordowany przez swoich w rok
po przejęciu władzy (1032 r.). Inspiratorami morderstwa mieli być jego
bracia. Po śmierci Bezpryma tron Polski pozostał nieobsadzony. Mieszko
przebywał w niewoli czeskiej, natomiast Otto prawdopodobnie w
Niemczech. Źródła niemieckie podają, że Konrad zorganizował
wyprawę zbrojną do Polski. Nieznany jest jej przebieg i efekty, wiadomo
natomiast, że Uldaryk uwolnił Mieszka, który zapewne
powrócił do kraju. Reagując na odzyskanie władzy przez
swojego niedawnego przeciwnika, cesarz natychmiast udał się do
Marseburga i rozpoczął przygotowania do wyprawy przeciw Polsce. Mieszko
nie był przygotowany do konfrontacji, użył więc swoich
wpływów na dworze niemieckim celem dyplomatycznego
rozwiązania konfliktu.
W 1032 r. w Merseburgu doszło do spotkania Konrada II z żyjącymi
spadkobiercami rodu Piastów.
Pozbawiony alternatywy Mieszko zrzekł się korony i zgodził na podział
kraju między trzech ubiegających się o tron pretendentów:
siebie, Ottona i Dytryka, który był synem jednego z braci
Bolesława Chrobrego. Roczniki hildesheimskie następująco opisują to
wydarzenie:
"Tenże [Mieszko]
rozumiejąc powody swej niestosownej zuchwałości, z jaką w latach
poprzednich występował (...) wyprawił swoich posłów do
cesarza i prosił o wyznaczenie czasu celem stawienia się i dania
godnego zadośćuczynienia. I potem za zgodą cesarza w dniu 7 lipca
przybył do Marseburga i sam poddał się władzy cesarskiej, zapomniawszy
mianowicie korony i całego wystroju królewskiego.
Którego cesarz łaskawiej niż ów sam przyjąwszy,
przydzielił jemu i jego bratankowi, niejakiemu Thiedrykowi,
królestwo tj. państwo, jakie sam przedtem posiadał."
Inny niemiecki kronikarz, Wipo wspomniał o podziale kraju na trzy
części. Trzecią miał otrzymać brat Mieszka, Otto, z którym
ten prawdopodobnie wspólnie zorganizował
zabójstwo Bezpryma. Przypuszcza się, że do podziału państwa
między Mieszka i Ottona doszło pokojowo, jeszcze przed zjazdem w
Merseburgu.
Mieszko otrzymał prawdopodobnie Małopolskę i Mazowsze, Otto Śląsk,
natomiast Dytryk Wielkopolskę [2]. Inna propozycja podziału zakłada, że
Mieszkowi przypadła stołeczna Wielkopolska, a pozostałe dzielnice
przejęli Otto i Dytryk [3].
Jakkolwiek dokładnie przebiegał, podział państwa nie utrzymał się
długo. Kiedy w 1033 r. zmarł książę Otto, Mieszko przejął jego
dzielnicę. Następnie wypędził Dytryka (o ile ten w ogóle
dotarł do Polski) i tym samym zjednoczył państwo.
Mieszko odzyskał pełnię władzy, ale nadal zmuszony był do walki z
reakcją pogańską i społeczną, a odbudowa struktur państwa przebiegała
bardzo opornie. Warto podkreślić, że w Polsce nie przyjęto do
wiadomości zrzeczenia się korony i po 1032 roku polskie roczniki wciąż
nazywały go królem.
Śmierć Mieszka II
Mieszko zmarł nagle w dniu 10 lub 11 maja 1034 r., pozostawiając synowi
Kazimierzowi państwo osłabione i znacznie okrojone terytorialnie
względem początku panowania. Prawdopodobnie wkrótce od kraju
odpadło Mazowsze rządzone przez byłego cześnika Miecława. Mieszko II
zmarł śmiercią naturalną, co stwierdzają jednoznacznie polskie
roczniki. Informacja, że został zamordowany przez swojego miecznika,
pochodząca z kroniki Gotfryda z Viterbo, odnosi się do Bezpryma.
Grób księcia znajduje się w katedrze w Poznaniu.
Sytuację w kraju po śmierci księcia w krótkich słowach
opisał wspomniany już Wipo:
"Mieszko, książę Polski,
zszedł przedwczesną śmiercią, a wiara chrześcijańska tam przez jego
poprzedników zaczęta i przez niego lepiej umocniona, upadła
niestety, w sposób godny płaczu."
Imiona i przydomek Mieszka II
Pierwsze imię książę otrzymał prawdopodobnie po dziadku, Mieszku I.
Drugie (Lambert), niekiedy błędnie uznawane za przydomek, było
przejawem żywego w Polsce kultu św. Lamberta. Nosił je też stryj
Mieszka II, Lambert Mieszkowic. Przypuszcza się, że wybór
imion dla syna był wyrazem ocieplenia się stosunków między
Bolesławem Chrobrym a jego macochą Odą [4].
Współczesna historiografia nie przypisuje Mieszkowi II
żadnego stałego przydomku, natomiast do XIX wieku określany był on
mianem "Gnuśny". Podstawą dla tego epitetu były krytyczne opinie
kronikarzy XII-wiecznych, a szczególnie słowa tworzącego w
XV w. Jana Długosza:
"okazał
się człowiekiem gnuśnego charakteru, tępego umysłu, niezgrabny, w
radach nierozsądny, w działaniu słaby, mało zdatny do spraw większej
wagi". Na taką ocenę kronikarzy wpłynęła prawdopodobnie
chęć uwypuklenia wielkości Bolesława Chrobrego (podobną sytuację można
było zaobserwować m.in. we Francji, gdzie budowano legendę Ludwika IX
Świętego dyskredytując dokonania jego poprzednika Ludwika VIII i
następcy Filipa III [5]).
Dopiero współczesna historiografia zrehabilitowała postać
Mieszka II, porażki tłumacząc w większym stopniu złą sytuacją
wewnętrzną państwa odziedziczoną po Bolesławie Chrobrym i działalnością
spiskową braci księcia, niż jego osobistymi cechami.
Akcje fundacyjne Mieszka II Z listu księżnej Matyldy i
zapisków kronikarskich Wipona dowiadujemy się o zakrojonej
na szeroką skalę akcji fundacyjnej prowadzonej przez Mieszka II.
Potwierdzić można ze sporą pewnością ufundowanie przez niego
przynajmniej dwóch świątyń. Kiedy po ślubie z Rychezą
Mieszko przejął Małopolskę na Wawelu powstał kościół pod
wezwaniem św. Feliksa i rotunda pw. św. św. Feliksa i Adaukta. Oba
wezwania trafiły do Krakowa z Koloni, siedziby ojca Rychezy, palatyna
Ezzona.
Sylwetka Mieszka II w źródłach
List księżnej Matyldy do Mieszka II:
"Ponieważ łaska Boża
użyczyła Ci królewskiego tytułu zarówno jak i
zaszczytu, i w najznakomitszy sposób wyposażyła w niezbędną
do tego umiejętność rządzenia, poświęciłeś za szczęśliwym natchnieniem,
jak słyszałam, z pobożnym sercem samemu Bogu początki swego panowania
(...) Nie dość Ci tego, że możesz we własnym i w łacińskim języku
chwalić godnie Boga, zapragnąłeś jeszcze w greckim. Te i podobne
usiłowania, jeżeli w nich do końca wytrwać, przysparzają Ci sławy
najbogobojniejszego władcy i poświadczają jak najdowodniej, że nie tyle
ludzkim, ile boskim wyrokiem powołany zostałeś do rządzenia ludem
wiernym Bogu; znaną jest Twoja sprawiedliwość w sądzie, Twoja dobroć i
przeczysta Twoich obyczajów szlachetność.[6]"
Kronika Galla Anonima:
"Był zacnym rycerzem,
wiele też dokonał dzieł rycerskich, których wyliczanie za
długo by trwało. On też stał się przedmiotem nienawiści dla wszystkich
sąsiadów, a to skutkiem zawiści, jaką żywili dla jego ojca;
lecz nie odznaczał się już, tak jak ojciec ani zaletami żywota, ani
obyczajów, ani też bogactwami. [7]".
Przypisy:
1. ↑ Istnieje mniejszościowa, niepodparta źródłowo
hipoteza jakoby do zaręczyn Mieszka II i Rychezy doszło już podczas
zjazdu w Gnieźnie. Pisze o tym m.in. Labuda G. w "Pierwsze państwo
polskie"
2. ↑ za: Szczur S. "Historia Polski średniowiecze", s. 80
3. ↑ za: Labuda G. Pierwsze państwo piastowskie, s. 54
4. ↑ za: Jasiński K. Rodowód pierwszych
Piastów, s. 114
5. ↑ Ludwik Stomma, Królów polskich i
francuskich przypadki, Warszawa 2000, ISBN 83-87988-69-3, s. 32
6. ↑ cytat za: "Dar Matyldy" w wortalu Polskie Dzieje
7. ↑ Gall Anonim, Kronika polska, s. 40.
źródło: Mennica Polska S.A. / Wikipedia