Repliki monet polskich - Mikołaj Kopernik

Dekret Prezydenta RP z dnia 20 stycznia 1924 r. przewidywał, że z jednego kilograma złota próby 900 należy bić 3100 złotych, czyli że jeden złoty w złocie winien zawierać 9/31 grama czystego złota. Dekret przewidywał bicie monet 10, 20, 50 i 100-złotowych. W 1925 roku w Mennicy Warszawskiej wybito partię monet próbnych o nominale 100 złotych z wizerunkiem Mikołaja Kopernika. Projektantem był rzeźbiarz z USA, Stanisław Szukalski. Stylizowany orzeł na awersie był najbardziej oryginalnym przedstawieniem polskiego godła na ówczesnych numizmatach, a umieszczona na rewersie kompozycja z popiersiem astronoma nawiązywała do hasła „wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię” (w prawej dłoni Kopernik trzyma garść promieni słonecznych czym powstrzymuje okrąg Słońca, a lewą dłonią porusza wirujący symbol Ziemi). Ten awangardowy projekt wzbudził jednak wiele kontrowersji i ostatecznie został odrzucony. Do realizacji monet obiegowych nie doszło, wybito jedynie 100 egzemplarzy próbnych monet srebrnych o średnicy 35 mm (ustawowa wielkość złotej stuzłotówki) oraz według bliźniaczego projektu 50 srebrnych i 100 brązowych monet stuzłotowych o średnicy 20,5 mm.

Mikołaj Kopernik (ur. 19.02.1473 r., zm. 24.05.1543 r.) - astronom, matematyk, prawnik, ekonomista, strateg, lekarz, poeta, astrolog, tłumacz, kanclerz kapituły warmińskiej od 1511 r., kanonik warmiński, scholastyk wrocławski, duchowny katolicki. Jego najważniejszym dziełem jest De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) - właściwie De revolutionibus (O obrotach), gdyż drugi człon tytułu został dodany pod wpływem zastrzeżeń wysuniętych przez cenzurę kościelną, aby nie podkreślać ruchu obrotowego Ziemi. W dziele tym Kopernik opisał heliocentryczną wizję świata w sposób wystarczająco szczegółowy, by mogła stać się naukowo użyteczna. Ogłoszona przez niego teoria heliocentryzmu była najważniejszą rewolucją naukową w dziejach ludzkości od czasów starożytnych, nazywaną niekiedy przewrotem kopernikańskim.

Edukacja i młodość Mikołaja Kopernika
Dzięki staraniom wuja Kopernik ukończył w 1491 r. naukę w szkole św. Jana w Toruniu. Na przełomie roku 1491/1492 rozpoczął studia na Akademii Krakowskiej, wpisując się do metryki jako Nicolaus Nicolai de Thuronia. Czasy jego krakowskich studiów przypadły na okres świetności tzw. krakowskiej szkoły astronomiczno-matematycznej. Był m. in. uczniem astronoma Wojciecha z Brudzewa. Studia ukończył bez uzyskania tytułu magister artium w roku 1495. W tym też roku został kanonikiem warmińskim, funkcji tej jednak jeszcze wtedy nie objął wobec oporu kapituły warmińskiej. W 1496 r. rozpoczął studia prawnicze w Bolonii, wpisując się w styczniu 1497 r. do albumu nacji niemieckiej bolońskiego Uniwersytetu Jurystów (ówczesny podział uniwersytetów na nacje nie miał nic wspólnego z segregacją narodową - do nacji niemieckiej zaliczano wówczas m. in. Polaków, Czechów i Węgrów). W Bolonii został bliskim współpracownikiem astronoma Dominika Marii Novara. Pod jego wpływem, ugruntowanym lekturą świeżo wydanego dzieła Epitome in Almagestum Ptolomei Georga von Peuerbacha i Regiomontanusa (Wenecja, 1496 r.), rozpoczął badanie sprzeczności w teorii ruchu Księżyca Klaudiusza Ptolemeusza, wynikające z założeń teorii geocentrycznej.

W dniu 9 marca 1497 r. Kopernik przeprowadził w Bolonii obserwację Aldebarana, najjaśniejszej gwiazdy w gwiazdozbiorze Byka, która to obserwacja potwierdziła tylko jego wątpliwości. W dniu 20 października 1497 r. objął przez pełnomocników kanonię warmińską. W roku 1500 odbył wraz z bratem Andrzejem praktykę prawniczą w kancelarii papieskiej w Rzymie. Tam obserwował w nocy z 5 na 6 listopada zaćmienie Księżyca. W Wiecznym Mieście dał serię prywatnych wykładów, podważających współczesne mu założenia matematyczne astronomii. W 1501 r. na krótko powrócił na Warmię, po czym uzyskał zgodę kapituły warmińskiej na rozpoczęcie kolejnych studiów medycznych w Padwie, kontynuując studia prawnicze. Wraz z bratem Andrzejem wkrótce udał się do Włoch. W dniu 10 stycznia 1503 r. do sprawowanych przez siebie funkcji kościelnych przydał jeszcze scholasterię wrocławską św. Krzyża. W dniu 31 maja 1503 r. w Ferrarze został doktorem prawa kanonicznego. W Padwie skończył studia medyczne i uzyskał prawo do wykonywania praktyki lekarskiej.

Działalność Mikołaja Kopernika
Z nominacji kapituły warmińskiej został w 1507 r. osobistym sekretarzem i lekarzem swojego wuja biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrode. Odtąd rezydował i mieszkał na zamku w Lidzbarku Warmińskim. Brał udział prawie we wszystkich czynnościach dyplomatycznych i administracyjnych biskupa. Uczestniczył m. in. w zjazdach stanów Prus Królewskich. W roku 1507 był obecny na koronacji Zygmunta I Starego w katedrze wawelskiej, a w 1509 r. uczestniczył w sejmie krakowskim. Wtedy też dał do druku w krakowskiej oficynie Jana Hallera swój łaciński przekład z greki zbioru 85 fikcyjnych listów obyczajowych, sielskich i erotycznych bizantyjskiego historyka z VII wieku Teofilakta z Samokatty, wydane pod tytułem Theophilacti scolastici Simocati epistolae morales, rurales et amatoriae interpretatione latina. W tym samym roku opracował tzw. komentarzyk pod tytułem Nicolai Copernici de hypothestibus motuum coelestium a se constitutis commentariolus - o teoriach ruchu ciał niebieskich, pierwszy zarys teorii heliocentrycznej i rozpowszechnił go w licznych odpisach. Fragment tego dzieła zamieścił Tycho de Brahe w swoim traktacie Astronomiae instauratae progymnasmata, wydanym w Pradze w roku 1602.

W 1510 r. Kopernik przeniósł się do Fromborka i sporządził mapę Warmii. Pierwszym utworem poetyckim Kopernika był zamieszczony w Epitalamium Jana Dantyszka grecki epigramat z 1512 r., napisany z okazji ślubu Zygmunta Starego z Barbarą Zapolyą. W kwietniu 1512 r. uczestniczył w wyborze nowego biskupa warmińskiego Fabiana Luzjańskiego. Wraz z kapitułą warmińską podpisał w dniu 7.12.1512 r. tzw. układ w Piotrkowie, który gwarantował kapitule prawo wyboru biskupa. Złożył następnie przysięgę wierności królowi Polski Zygmuntowi I. Na apel Soboru Laterańskiego w 1513 r. opracował i wysyłał do Rzymu własny projekt reformy kalendarza. Wówczas też otrzymał od kapituły warmińskiej dom we Fromborku, gdzie w 1514 r. kupił na własność za 175 grzywien srebra basztę północno-zachodnią w obrębie wewnętrznych murów warowni fromborskiej. Było to miejsce dogodne do obserwacji astronomicznych, a na jej zapleczu zbudował płytę obserwacyjną i sporządził wzorowane na starożytnych instrumenty astronomiczne (kwadrant, triquetrum i sferę armilarną).

We Fromborku Kopernik przeprowadził około 30 zarejestrowanych obserwacji astronomicznych. Obserwował m. in. Marsa i Saturna, przeprowadził serię czterech obserwacji Słońca. Odkrył wówczas zmienność mimośrodu Ziemi i ruch apogeum słonecznego względem gwiazd stałych. W 1516 r. został wybrany przez kapitułę warmińską administratorem dóbr wspólnych kapitulnych, z siedzibą w Olsztynie. Stąd w latach 1516-1521 zarządzał folwarkami kapituły w komornictwach olsztyńskim i melzackim. W latach 1516-1519 przeprowadził zakrojoną na szeroką skalę akcję kolonizacji opuszczonych łanów w wsiach, będących w posiadaniu kapituły. Świadectwem tego są sporządzone przez niego regesty Locationes desertorum mansorum. W czasie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521, wobec opuszczenia Warmii przez większość członków kapituły, na barkach Kopernika spoczęło zadanie obrony zamków warmińskich. Wzmocnił wówczas m. in. fortyfikacje zamku olsztyńskiego, tak, że nadciągające w 1521 r. wojska krzyżackie zrezygnowały z jego oblężenia.

W styczniu 1520 r. został wydelegowany przez kapitułę do negocjacji z wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego Albrechtem Hohenzollernem w sprawie zwrotu zagarniętego przez krzyżaków Braniewa. W dowód uznania kapituła przyznała Kopernikowi tytuł komisarza Warmii. Do zadań tego urzędu należała odbudowa gospodarcza zniszczonego w czasie wojny dominium warmińskiego. W dniu 25 lipca 1521 r. na Sejmie Stanów Pruskich w Grudziądzu Kopernik wystąpił z napisaną przez siebie mową Querela Capituli contra mgrum Albertum et eius ordinem super iniuriis irrogatis 1521 sub induciis belli (Skarga kapituły na mistrza Albrechta i jego zakon z powodu krzywd wyrządzonych w roku 1521 podczas zawieszenia broni).

W 1517 r. napisał pierwszą wersję traktatu monetarnego Meditata (Rozmyślania), a dokładniej N.C. Meditata XV. Augusti anno domini MDXVII. W 1519 r. napisał drugą wersję traktatu monetarnego Tractatus de monetis (Traktat o monetach). W dniu 17 marca 1522 r., na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu wygłosił traktat o monetach pod nazwą De estimatione monete (O szacunku monety). Sejmik nie podjął żadnych decyzji w sprawach monetarnych na skutek braku wysłanników wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna oraz sprzeciwu delegatów miast pruskich: Gdańska, Torunia i Elbląga, które obawiały się utraty przywilejów menniczych. Kopernik postulował bowiem między innymi o jedną mennicę dla całych Prus. W 1528 r. ukończył Monetae cudendae ratio (Sposób bicia monety).

Reforma monetarna na terenie Korony została przeprowadzona zgodnie z memoriałem Justusa Ludwika Decjusza (mincerza i doradcy królewskiego), który w latach 1528-1535 zarządzał królewską mennicą w Toruniu. Reforma na terenie Prus została wprowadzona dopiero w dniu 20 maja 1528 r. i wprowadziła na tym terenie nową zreformowaną monetę oraz taką samą stopę menniczą, jaka była w Koronie. Współpracował z Bernardem Wapowskim w opracowaniu mapy Królestwa Polskiego i Litwy. Kopernik został zatwierdzony w 1537 roku przez króla jako jeden z czterech kandydatów na biskupa warmińskiego. W latach 1538-1539 biskup Jan Dantyszek posądził Mikołaja Kopernika o konkubinat, nakazując mu zwolnić gospodynię i przygotowując proces kanoniczny. W Bazylei w 1541 r. wyszło drukiem drugie wydanie Narratio prima, a Mikołaj Kopernik dokonał ostatniej w swym życiu obserwacji astronomicznej (zaćmienia Słońca). Zmarł we Fromborku w dniu 24 maja 1543 roku.

Wkład Mikołaja Kopernika w rozwój nauki:
* sformułowanie teorii heliocentrycznej (astronomia), * sformułowanie prawa Kopernika-Greshama (ekonomia), * sformułowanie twierdzenia Kopernika (geometria).

Poszukiwania grobu Kopernika
Grobu Mikołaja Kopernika poszukiwano kilkakrotnie. Pierwsze takie prace podjęło Warszawskie Towarzystwo Naukowe w 1802 r., kolejne przeprowadzono w latach 1909 i 1939. Prawdopodobnie w czasie II wojny światowej poszukiwania prowadzili także Niemcy a po jej zakończeniu Rosjanie. Wszystkie te próby zakończyły się niepowodzeniem. Od roku 2004 podejmowane były próby odnalezienia grobu Kopernika w archikatedrze we Fromborku przez zespół prof. Jerzego Gąssowskiego oraz pracowników Instytutu Antropologii i Archeologii Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku. Wiadomo było, że ciało 70-letniego astronoma pochowano pod podłogą przy ołtarzu, którym się opiekował. Dokładne miejsce spoczynku Kopernika od kilkuset lat pozostawało jednak zagadką.

W 2004 r. nie udało się odnaleźć szczątków astronoma, lecz podczas poszukiwań odkryto kilka innych grobów z różnych epok. W 2005 r. poszukiwania zaowocowały odnalezieniem trumien i kilku szkieletów. Dokładne wyniki badań potwierdziły, że jeden z niekompletnych szkieletów należał najprawdopodobniej do Kopernika. Świadczy o tym m.in. pozytywny wynik porównania zrekonstruowanego, prawdopodobnego wyglądu twarzy na podstawie odnalezionej czaszki pochowanej osoby (wykonanego przez podinspektora mgr Dariusza Zajdla, eksperta z zakresu antroposkopii kryminalistycznej z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji w Warszawie Komenda Główna Policji) z zachowanymi portretami astronoma. Na etapie prowadzonych badań antropometrycznych i dokumentacyjnych wykonano także 3D skanowanie czaszki (wykonane przez antropologa mgr Sebastiana Tyszczuka i Pracownie Pomiaru Przestrzennego 3Database.pl), dokumentacja taka pozwoli miedzy innymi na wykonanie rekonstrukcji twarzy metodą Gierasimowa w oparciu o model czaszki wykonany z tworzywa sztucznego w technice produkcji sterowanej numerycznie.

W przypadku potwierdzenia postawionej przez archeologów tezy o odnalezieniu czaszki Mikołaja Kopernika, uzyskanoby dzięki temu formę odlewniczą do wykonania naturalistycznego modelu głowy i popiersia Mikołaja Kopernika w chwili śmierci. Wykonanie rekonstrukcji twarzy metodą plastyczną (metoda Gierasimowa) stanowić będzie także weryfikację wcześniej wykonanej zmodyfikowanej rekonstrukcji graficznej, w oparciu o której rezultat domniemano, iż mamy do czynienia z czaszką Mikołaja Kopernika. Metody plastycznej nie można było zastosować bez uzyskania kopii czaszki, metoda ta polega na oblepianiu czaszki masą plastyczną - zgodnie z morfologią budowy czaszki oraz średnimi grubościami tkanki miękkiej. W metodzie Gierasimowa oblepiona masą plastyczną czaszka stanowi szkielet dla wykonanej rekonstrukcji. Ostateczne potwierdzenie postawionej tezy o tym, że odnaleziona czaszka jest czaszką Mikołaja Kopernika dałoby zbadanie DNA Łukasza Watzenrode (lub innych krewnych), biskupa warmińskiego i zarazem wuja astronoma, jednak miejsce jego pochówku jest obecnie nieznane. W 2006 roku potwierdzono, że to szkielet Mikołaja Kopernika.
źródło: Mennica Polska S.A. / Wikipedia