Zofia Stryjeńska, z domu Lubańska (1891–1976), uczyła się w prywatnych szkołach artystycznych w rodzinnym Krakowie i w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium.

Debiutowała pod panieńskim nazwiskiem, wystawiając w 1912 r. kartony Polskie bajdy na tle opowieści ludowych; rok później stworzyła cykl akwarel poświęcony polskim kolędom, a w czasie I wojny światowej pocztówki z ilustracjami do jasełek i pieśni legionowych. Powodzenie i popularność zapewniły jej już wczesne obrazy – cykle Pascha i Łowy bogów, a także kompozycje z 1923 r. – Poranek, Wieczór i Koncert Beriota.

Dekoracyjne panneaux Pory roku, prezentowane wraz z innymi pracami Stryjeńskiej na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu w 1925 r., przyniosły jej cztery grand prix i dwa dyplomy honorowe. Artystka projektowała też dekoracje innych wnętrz (np. kompozycje Ogień i Woda do siedziby Poselstwa Polskiego w Sofii) i polichromie kilku kamieniczek na Starym Mieście w Warszawie (1928). Wydała dwie teki litografii barwnych Bożki słowiańskie i zilustrowała kilkadziesiąt książek.

Tworzyła plakaty, druki reklamowe i zabawki. Zajmowała się scenografią, pisała scenariusze do widowisk muzycznych, a w 1928 r. zaprojektowała całościową oprawę plastyczną baletu Harnasie Karola Szymanowskiego. Różnorodność prac, jakich podejmowała się Stryjeńska, pokazuje jej niemal nieograniczone możliwości, a jednocześnie uzmysławia siłę talentu. Dostosowując język plastyczny do właściwości realizowanego zadania, zawsze pozostawiała w nim piętno własnego stylu.

Uproszczone formy, zestawione w dynamicznych i rytmicznych układach intensywnych barw, szczelnie wypełniają kadry prawie wszystkich jej kompozycji. Zmysłowa żywiołowość stanowi zarówno treść ukazywanych scen, jak i dominującą cechę ich artystycznego kształtowania.

Na tym polega związek twórczości Stryjeńskiej z folklorem, a nie tylko na tematach i motywach, które czerpała z etnograficznych źródeł i przetwarzała we właściwy sobie, żartobliwy sposób. Podobnie dowolnie postępowała z bóstwami słowiańskimi i z pocztem Piastów, każąc legendarnemu protoplaście dynastii ująć koło jak kierownicę samochodu, a Kazimierzowi Wielkiemu trzymać w dłoni papieros.

Błyskotliwą inteligencję malarki, wyjątkowe poczucie humoru, a zarazem pełną prostoty i krytycyzmu samoocenę potwierdzają jej pamiętniki, opublikowane w 1995 r. pod tytułem Chleb prawie że powszedni.

autor: dr Urszula Makowska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, folder emisyjny Narodowego Banku Polskiego