*****
Auschwitz-Birkenau - niemiecki nazistowski obóz
koncentracyjny i zagłady - 27 stycznia 1945 r. oswobodzili żołnierze
Armii Czerwonej. W walkach o wyzwolenie miasta i obozu poległo ponad
230 żołnierzy sowieckich.
Obóz koncentracyjny Auschwitz (Oświęcim) założyli Niemcy w
połowie 1940 r., ponieważ zwiększała się liczba aresztowanych
Polaków. Najstarsza część obozu, tak zwany obóz
macierzysty (lub Auschwitz I) powstał w budynkach dawnych koszar.
Jesienią 1941 r. w pobliskiej wsi Birkenau (Brzezinka) Niemcy
rozpoczęli budowę drugiej części obozu. Nazwano go Auschwitz II (lub
Birkenau). Okresowo więziono w nim blisko 100 tys. osób. To
tam zbudowano większość urządzeń masowej
zagłady komór gazowych i krematoriów.
Obóz Birkenau odegrał główną rolę w programie
zbrodni, określonej przez nazistów jako "ostateczne
rozwiązanie kwestii żydowskiej.
Oprócz obozów Auschwitz I i Auschwitz II istniały
też podobozy. Powstawały one przy zakładach przemysłowych i
gospodarstwach rolnych. Ich celem było wyzyskanie niewolniczej pracy
więźniów. Największy był podobóz przy zakładach
Buna w Monowitz (Monowice). Od końca 1943 r. określano go mianem
Auschwitz III lub KL Monowitz. W ten sposób powstał rozległy
kompleks trzech połączonych ze sobą obozów:
Auschwitz-Birkenau-Monowitz, z siecią podobozów. Obozy i
podobozy otoczone były drutem kolczastym i wieżami strażniczymi.
W pierwszym okresie istnienia obozu trafiali do niego
głównie Polacy, ale również więźniowie niemieccy,
z reguły funkcyjni. Z czasem przysyłano tu mieszkańców
innych krajów okupowanych.
Od początku 1942 r. Auschwitz był głównym ośrodkiem zagłady
Żydów. Decydowała o tym bliskość głównych skupisk
ludności żydowskiej. Do Auschwitz-Birkenau kierowano transporty z gett
całej okupowanej Europy. Jeszcze w 1944 r. Niemcy zagazowali tu setki
tysięcy Żydów, głównie węgierskich.
Stosowano także inne metody mordowania. Esesmani rozstrzeliwali
więźniów np. pod "ścianą śmierci", a także zabijali
zastrzykami z fenolu. W odwecie za ucieczkę z obozu kierowali
więźniów na śmierć głodową. W taki sposób w 1941
r., ratując życie współwięźnia, dobrowolnie zginął
franciszkanin Maksymilian Maria Kolbe. Dziesiątki tysięcy
więźniów zmarło w wyniku warunków bytowania,
zwłaszcza głodu, chorób i wyniszczającej pracy. Wiele
osób zginęło na skutek prowadzonych przez lekarzy SS
eksperymentów pseudomedycznych.
Do Auschwitz deportowano łącznie przypuszczalnie około 1 300 tys.
osób (w tym około 1 100 tys. Żydów i 140-150 tys.
Polaków), jednak zarejestrowano tylko około 400 tys.
osób. Bez rejestrowania skierowano do komór
gazowych setki tysięcy Żydów. Końcowa liczba ofiar Auschwitz
wyniosła około 1 100 tys. osób. Wśród nich około
1 mln (90 %) stanowili Żydzi. W obozie zginęło około 70-75 tys.
Polaków, 21 tys. Cyganów, 15 tys.
jeńców sowieckich oraz 10-15 tys. więźniów innych
narodowości.
Mimo skrajnie trudnych warunków, już od 1940 r. w Auschwitz
istniała więzienna konspiracja. Jednym z jej założycieli był Witold
Pilecki, który, aby trafić do obozu, celowo dał się ująć w
Warszawie w trakcie łapanki. Informacje od członków
konspiracji działającej w Auschwitz i wokół obozu trafiały
na Zachód. W obozie dochodziło do ucieczek, a nawet
buntów, krwawo tłumionych przez SS.
W połowie stycznia 1945 r., wobec ofensywy sowieckiej, wydano rozkaz
likwidacji obozu. Z Auschwitz wyprowadzono 56 tys. więźniów.
Ten "marsz śmierci" kosztował życie tysięcy ofiar. Setki
więźniów, pozostawionych w obozie z powodu niezdolności do
marszu, zmarło w wyniku chorób i z wycieńczenia lub zostało
zamordowanych przez esesmanów.
Obóz Auschwitz oswobodziły oddziały Pierwszego Frontu
Ukraińskiego Armii Czerwonej. Wyzwoliciele zastali ślady zbrodni, w tym
zwłoki więźniów, wysadzone krematoria, a także stosy
przedmiotów zagrabionych ofiarom największej w dziejach
fabryki śmierci.
autor: Tadeusz Kondracki
źródło: NBP / Mennica Polska
