Benedykt Dybowski
urodził się 12 maja 1833 r. w Adamarynie, niedaleko Mińska. Rozpoczętą
w domu pod okiem guwernerów naukę kontynuował w gimnazjum
mińskim. Po
zdaniu matury w 1853 r. podjął studia na Wydziale Medycznym
Uniwersytetu w Dorpacie.
Jako student został nagrodzony złotym medalem za pracę o rybach
słodkowodnych Estonii.
W
1857 r., z powodu sekundowania w pojedynku kolegi, musiał przenieść się
na Uniwersytet Wrocławski, a rok później na Uniwersytet
Fryderyka
Wilhelma w Berlinie, gdzie w 1860 r. uzyskał dyplom lekarza, broniąc
pracę doktorską nt. zjawiska partenogenezy u pszczół.
Berliński dyplom
nostryfikował w Dorpacie w 1862 r. pracą o rybach karpiowatych Inflant.
W międzyczasie, 8 maja 1861 r., był na krótko aresztowany (i
uwolniony pod presją masowych manifestacji) za śpiewanie w katedrze
wileńskiej "Boże coś Polskę".
Po bezskutecznych, blokowanych
przez władze carskie, staraniach o profesurę na Uniwersytecie
Krakowskim, Dybowski został w 1862 r. profesorem w Katedrze Zoologii i
Anatomii Porównawczej warszawskiej Szkoły
Głównej. Karierę naukową
godził z rozpoczętą działalnością konspiracyjną.
Będąc
komisarzem nadzwyczajnym Rządu Narodowego ds. Rusi i Litwy, brał udział
w organizowaniu powstania styczniowego oraz próbach
uwolnienia z
więzienia dyktatora powstania, Mariana Langiewicza.
Po
dekonspiracji i uwięzieniu Dybowski został zaliczony wraz z centralnymi
władzami powstania do pierwszej kategorii wrogów caratu, co
było
równoznaczne z wyrokiem śmierci. Jednak dzięki staraniom
swoich
przyjaciół otrzymał ostatecznie wyrok 12 lat katorgi wraz z
pozbawieniem praw stanu (m.in. tytułu naukowego).
Dnia 10
sierpnia 1864 r. Dybowski wyruszył na zesłańczy szlak. Najpierw trafił
do obozu pracy - szkutniczej osady Siwakowa, a wkrótce potem
przystąpił
do organizowania uzdrowiska w Darasuniu.
Kolejnym etapem
zesłania był nadbajkalski Kułtuk, gdzie Dybowski podjął badania nad
fauną Bajkału i Daurii. Częścią planowych badań były również
dwie
dalekowschodnie podróże.
W 1869 r. Dybowski uczestniczył w
wyprawie generała Skołkowa do Kraju Amurskiego, Kraju Ussyryjskiego,
Władywostoku i Korei. Natomiast drugą podróż, w pełni
samodzielną,
odbył w latach 1872-1875.
Posługując się zbudowaną wraz ze
współzesłańcami i towarzyszami podróży - Wiktorem
Godlewskim i Michałem
Jankowskim - łodzią "Nadzieja", przepłynął rzekami Argun, Amur i Ussuri
do Morza Japońskiego.
W 1877 r. Benedykt Dybowski oraz Wiktor
Godlewski uzyskali ułaskawienie i wrócili po 12 latach do
kraju. Rok
później uczony objął posadę lekarza rządowego na Kamczatce.
Do
kraju powrócił ponownie w 1883 r., aby kierować Katedrą
Zoologii i
Anatomii Porównawczej Uniwersytetu Lwowskiego. Osiadł na
stałe we
Lwowie, gdzie zajmował się intensywną pracą dydaktyczną aż do momentu
przejścia na emeryturę w 1906 r.
Benedykt Dybowski zmarł 30
stycznia 1930 r. we Lwowie. Został pochowany z honorami państwowymi na
cmentarzu Łyczakowskim, w kwaterze powstańców styczniowych.
Pozostawił
po sobie ogromną spuściznę naukową liczącą 343 pozycje, zawierającą
nierzadko pionierskie prace z zakresu wielu dziedzin nauk biologicznych
i nie tylko (ichtiologii, ornitologii, antropologii, etnologii itd.).
Warto
również przypomnieć, że Dybowski, wespół z
Alfonsem Forelem, jest
uważany za twórcę limnologii - nauki zajmującej się badaniem
wód
zbiorników śródlądowych, pod kątem określenia ich
warunków fizycznych,
chemicznych i biologicznych (np.: termiki, prądów, składu
chemicznego,
sedymentacji, ustroju lodowego, ilościowego i jakościowego występowania
organizmów żywych).
Badając faunę jeziora Bajkał, polski
uczony studiował biologię gatunków (m.in. foki bajkalskiej,
ryby
gołomianki - trafnie określając sposób jej rozrodu), opisał
ponad 100
nowych dla nauki gatunków kiełży i kilkanaście
gatunków ryb, wyodrębnił
3 kompleksy faunistyczne Bajkału.
Jako propagator darwinizmu
starał się udowodnić istnienie procesów ewolucyjnych
zachodzących pod
wpływem zmian środowiskowych i izolacji geograficznej.
Dybowski jest także autorem pamiętników będących świadectwem
epoki i fotograficznym wręcz zapisem dziejów jego zesłania.
Ponadto
prowadził badania antropometryczne ludów syberyjskich,
zbierając
jednocześnie materiały będące świadectwem materialnej i niematerialnej
(słownik narzeczy) spuścizny ich kultury. Pracował również z
poświęceniem na niwie społecznej: starał się nie tylko nieść pomoc
lekarską ludności na Zabajkalu, Dalekim Wschodzie i Kamczatce, lecz
także polepszać jej warunki bytowe, m.in. przez aklimatyzację
renów na
Wyspie Beringa.
Stopień zaangażowania Dybowskiego w kwestie społeczne odzwierciedla
chociażby przydomek nadany mu przez tubylców -
Dobry Biały Bóg.
Był
wrogiem wszelkich patologii społecznych, a zwłaszcza alkoholizmu (w
czasach studenckich założył w Dorpacie stowarzyszenie antyalkoholowe
"Kółko Braci Mlecznych", później we Lwowie
stowarzyszenie "Eleuterya").
Jednocześnie pozostał orędownikiem postępowych idei społecznych
(m.in. równouprawnienia kobiet), pragnącym wprowadzić
"religię rozumu",
która miała niwelować wszelkie formy nierówności
społecznej.
Marek Słupek - komisarz
wystawy pt.: "Benedykt Dybowski (1833-1930); Rycerz Niezłomny"