El Escorial - rezydencja króla Filipa II w Madrycie

W roku 2004, co zbiegło się z rozszerzeniem Unii Europejskiej, kilka mennic ze starego kontynentu połączyło siły w numizmatycznym programie zatytułowanym "Program Europa", w celu wybicia monet kolekcjonerskich o wspólnym temacie.

Pod hasłem "Europejskie dziedzictwo" królewska mennica Hiszpanii od roku 2004 wyemitowała serię pięciu srebrnych i pięciu złotych monet kolekcjonerskich.

Bite stemplem lustrzanym monety umieszczone są w wyłożonych granatowym aksamitem stylowych kasetach prezentacyjnych wraz z certyfikatem autentyczności. Te niskonakładowe monety mogą być nabywane zarówno pojedynczo, jak też w zestawie.

Po raz pierwszy na monetach z tej serii rewers monety został bity ciekawą techniką "ukrytego obrazu", dzięki czemu poprzez różny kąt widzenia ukazują się koronowana litera "M" oraz rok bicia.


Na rewersie szóstej monety kolekcjonerskiej z serii "Program Europa" uwieczniony został Filip II Habsburg - król Hiszpanii, Portugalii, Neapolu i Sycylii, małżonek królowej Anglii i Irlandii, władca Holandii, książę Mediolanu i Burgundii, władający również rozległym imperium w obu Amerykach. Podczas jego panowania do Korony Hiszpańskiej zostały włączone Filipiny. W rzeczywistości archipelag ten został nazwany na jego cześć. Awers przedstawia profil portretu Juana Carlosa I, obecnie panującego króla Hiszpanii.

Podobnie jak w przypadku poprzednich emisji z tej niskonakładowej serii, hiszpańska mennica królewska wybije złotą monetę o nakładzie 3.000 sztuk oraz srebrną monetę kolekcjonerską o nakładzie 18.000 sztuk!

Obie monety przedstawiają portret króla Philipa II oraz wizerunek jego królewskiego herbu.


Filip II (ur. 21 maja 1527 w Valladolid, zm. 13 września 1598 w Eskurialu) - król Neapolu i Sycylii w latach 1554-1598, władca Niderlandów w latach 1555-1598, król Hiszpanii w latach 1556-1598 i Portugalii w latach 1580-1598 (jako Filip I) z dynastii Habsburgów. Syn cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i króla Hiszpanii Karola V oraz Izabelli Aviz (córki króla Portugalii Manuela I Szczęśliwego). Ojciec króla Hiszpanii i Portugalii, Filipa III.

W historiografii hiszpańskiej jest, obok swojego ojca, zaliczany do tzw. "Habsburgów większych" (mayores), w odróżnieniu od swoich potomków, "Habsburgów mniejszych" (menores).

Z bożej łaski król Kastylii, Leónu, Aragonii, Sycylii, Neapolu, Jerozolimy, Portugalii, Nawarry, Grenady, Toledo, Walencji, Galicji, Majorki, Sewilli, Sardynii, Kordoby, Korsyki, Murcji, Jaén, Algarve, Algeciras, Gibraltaru, Wysp Kanaryjskich, Wschodnich i Zachodnich Indii oraz innych wysp i ziem na zachodnim brzegu Atlantyku, hrabia Barcelony, pan Biskajów i Moliny, książę Aten i Neopatrii, hrabia Roussillon i Cerdagne, margrabia Oristano i Goceano, arcyksiążę Austrii, książę Burgundii, Brabancji i Mediolanu, hrabia Habsburga, Flandrii, Tyrolu, etc.

Wczesne lata życia i osobowość króla
Filip urodził się w 1527 r. i był jedynym synem cesarza Karola V, który dożył lat sprawnych. W 1539 r. został mianowany regentem Kastylii. W 1554 r. ojciec powierzył mu koronę Neapolu i Sycylii.

Jeszcze w tym samym roku, z okazji małżeństwa z Marią Tudor, ojciec nadał mu tytuł króla Chile. W 1555 r. objął rządy namiestnicze w Niderlandach. Po abdykacji ojca w 1556 r. został królem Hiszpanii. Od 1559 r. Filip nie opuszczał Półwyspu Iberyjskiego.

Powierzając Filipowi władzę regencyjną nad całą Hiszpanią w 1543 r., cesarz Karol przekazał mu instrukcję, jak syn powinien sprawować rządy. Miał nie oddać obcym ani skrawka odziedziczonych ziem, zwalczać herezje i heretyków oraz dbać o finanse państwa.

Nowy król był introwertykiem, człowiekiem ponurego usposobienia i zamkniętym w sobie. Fanatyczny katolik, całe życie zwalczał herezje. Od protestantów otrzymał przydomek "Szatan południa". Sztywny, posępny i odpychający Filip był tytanem pracy. Lubił szelest papieru, całe dnie spędzał na czytaniu raportów i donosów.

Był niezwykle pedantyczny, zdarzało się nawet, że poprawiał błędy ortograficzne w czytanych dokumentach.

Apodyktyczny, nieznoszący konkurencji, zazdrosny o sukcesy innych król potrafił jednak trzeźwo i ze stoickim spokojem oceniać sytuację, tak jak to miało miejsce, gdy książę Medina Sidonia powrócił po klęsce Wielkiej Armady.

Filip nie lubił wojny i starał się unikać bezpośredniego udziału w działaniach wojennych. Te prowadzili za niego jego wodzowie, do których miał szczęśliwą rękę. Można tu wymienić Fernando Alvareza de Toledo, księcia Alby, hrabiego Egmont, księcia Emanuela Filiberta Sabaudzkiego, księcia Aleksandra Farnese i Don Juana de Austrię.


Polityka wewnętrzna
Rządy w Hiszpanii były trudnym zadaniem, głównie ze względu na rozbudowany partykularyzmy dzielnicowe. Zgromadzenia szlachty, czyli Kortezy, istniały w Kastylii, Nawarrze, a w Aragonii były aż trzy. Każde z nich zazdrośnie pilnowało dzielnicowych przywilejów. Filip przebywał głównie w wybudowanym przez siebie zespole pałacowo-klasztornym Eskurialu.

Stolicę przeniósł w 1560 r. z Toledo do Madrytu. Filip rządził w sposób absolutny, dla wykonywania jego poleceń powstał rozbudowany aparat biurokratyczny. Celem Filipa była unifikacja poszczególnych hiszpańskich królestw. Udało się to tylko w przypadku Aragonii.

Likwidacja znacznej części odrębności tego królestwa wiązała się z konfliktami na dworze królewskim. Po objęciu tronu przez Filipa w Radzie Królewskiej ścierały się dwie frakcje. Główną różnicą między tymi frakcjami były poglądy na sposób rozwiązania konfliktów w Niderlandach.

Frakcji wojennej przewodził książę Alba, frakcji pokojowej książę Éboli. Ten ostatni zmarł w 1573 r. i zastąpił go Antonio Pérez. Wkrótce nawiązał on romans z wdową po księciu Éboli.

W 1578 r. do Hiszpanii przybył sekretarz walczącego z niderlandzkimi buntownikami Don Juana de Austrii, Juan de Escobedo, dawny protegowany Péreza. Na miejscu uznał on, że potężny minister działa na szkodę jego pana i doniósł królowi, że Pérez i księżna Éboli spiskują przeciwko niemu razem z niderlandzkimi powstańcami. Pérez dowiedział się o tym i Escobedo został w 1578 r. zamordowany na madryckiej ulicy.

O zlecenie morderstwa powszechnie oskarżano potężnego ministra. Król zlecił swojemu sekretarzowi, Mateo Vazquezowi śledztwo w tej sprawie. Uwięziony w 1579 r. i torturowany Pérez przyznał się do wszystkiego. Nie wyciągnięto jednak przeciw niemu żadnych innych konsekwencji. W kwietniu 1590 r. udało mu się uciec z więzienia, po czym udał się do rodzinnej Aragonii.


Prowincja ta była wówczas miejscem ogromnych napięć. W 1587 r. król postanowił odebrać leżące na francuskim pograniczu hrabstwo Ribagorza jego posiadaczowi, księciu Villahermosie. Pobierali go w tych dążeniach mieszkańcy hrabstwa. Na przeszkodzie temu stanął Najwyższy Sędzia Aragonii, Jan z Lanuzy, który uznał działania króla za bezprawne. Wtedy jeszcze królowie musieli liczyć się z jego opiniami.

Te nie przypadły z kolei do gustu mieszkańcom hrabstwa, którzy zbuntowali się przeciwko Villahermosie. Bunt został jednak krwawo stłumiony, a przywódcy zamordowani. Wówczas królewski doradca, Chinchón, wysłał do Ribagorzy wojska, który usunęły Villahermosę z tych terenów. Aragonia pogrążyła się jednak w chaosie. Na drogach rozpoczęły się napady na królewskie transporty z pieniędzmi.

W takiej sytuacji do Aragonii przybył w 1590 r. Pérez i oddał się pod sąd Najwyższego Sędziego Aragonii. Tym samym umknął jurysdykcji królewskiej. Jedyną szansą na wydobycie go z więzienia Najwyższego Sędziego było oddanie go w ręce Świętej Inkwizycji. Jednak kiedy miano przewieźć Péreza z jednego więzienia do drugiego w Saragossie, gdzie był osadzony, wybuchły zamieszki.

Tłum odebrał go konwojentom i ponownie umieścił w więzieniu sędziego. Wicekról Aragonii został zamordowany. Filip zdecydował się na zbrojną interwencję. W 1592 r., pod pozorem wyprawy przeciwko Francji, wojska królewskie wkroczyły do Aragonii, szybko likwidując kolejne ogniska buntu. Pérez uciekł do Francji, gdzie zmarł w 1611 r. Inni odpowiedzialni za rozruchy zostali straceni. Książę Villahermosa, który jako jedyny z arystokratów poparł bunt, zmarł w więzieniu.

Sprawa Péreza dała Filipowi argument za likwidacją partykularyzmów aragońskich. Od tamtej pory Najwyższy Sędzia mógł zostać odwołany przez króla. Urząd wicekróla mógł zostać powierzony osobom spoza Aragonii. Odebrano prawie wszystkie uprawnienia aragońskim Kortezom. Były one od tej pory zwoływane tylko dla spraw podatkowych.


Filip II znacznie rozwinął zasięg działania inkwizycji, a podległość ortodoksji kościoła ustanowił jako jeden z najważniejszych celów swojej polityki. W 1559 r., trzy lata po dojściu Filipa do władzy, uchwalono przepisy zakazujące studentom podróży zagranicznych oraz wprowadzających cenzurę, na której czele stali dostojnicy inkwizycji.

Zabroniono importu książek oraz starano się usunąć wszystkie dzieła luterańskiej i kalwińskiej literatury, mając nadzieję na uniknięcie panującego we Francji chaosu. W 1587 r. wcielił Zakon Rycerzy z Montesy do korony aragońskiej.

Panowanie Filipa to początek ekonomicznego kryzysu Hiszpanii. Gigantyczny import złota i srebra z kolonii podkopał ekonomiczne podstawy państwa. Pieniądz zaczął stopniowo tracić na wartości. Kraj nawiedzały kryzysy ekonomiczne. Filip musiał cztery razy ogłaszać bankructwo swojego królestwa. Jednak "owoce" kryzysu zbiorą dopiero następne pokolenia.

Powstanie w Niderlandach
Niderlandy już od czasów Karola V stanowiły ekonomiczne zaplecze dla polityki hiszpańskich Habsburgów. Posiadały rozwinięty przemysł i silną flotę handlową. Już jednak za Karola V sytuacja w Niderlandach zaczęła się komplikować. W północnych prowincjach dużą popularność zyskała doktryna kalwinizmu.

Za Karola V dochodziło już do pewnych konfliktów, ale jeszcze mało znaczących. Jednak objęcie tronu przez Filipa II, "Szatana Południa", pogłębiło religijne konflikty w Dolnych Krajach (południowe prowincje pozostały w większości katolickie).

Karol V powierzył synowi rządy w Niderlandach w 1555 r. Rok później jednak abdykował i Filip wyjechał do Hiszpanii. Rządy namiestnicze przekazał swojej przyrodniej siostrze, Małgorzacie Parmeńskiej. Filip szybko przystąpił do działań mających na celu umocnienie pozycji katolicyzmu w Niderlandach.

Wspierali te działa namiestniczka Małgorzata i przewodniczący Rady Stanu Antoine Perrenot de Granvella. Prokatolicka polityka Filipa spotkała się ze sprzeciwem trzech wpływowych członków Rady - księcia Wilhelma Orańskiego, Filipa Hoorna i hrabiego Egmont. W 1561 r. założyli oni Ligę Możnych i postulowali zmianę polityki madryckiego dworu wobec Niderlandów.

Ich sugestie nie zostały jednak wysłuchane. Poza kosmetycznymi zmianami (odwołanie Granvelli i mniej rzucająca się w oczy działalność inkwizycji) polityka hiszpańska pozostała w tych samym torach. Musiało to w końcu doprowadzić do konfliktu. Zaczęło się pod koniec 1565 r., kiedy przedstawiciele szlachty niderlandzkiej podpisali tzw. "kompromis brukselski". 5 kwietnia 1566 r. delegacja szlachty przybyła do pałacu Małgorzaty Parmeńskiej, aby przedstawić jej kompromis. Jeden z dostojników namiestniczki nazwał wówczas delegatów "żebrakami", po franc. gueux. Weźmie się od tego nazwa ruchu wyzwoleńczego - gezowie.

Małgorzata obiecała delegatom spełnić ich żądania. Sprawę przedstawiono królowi. W Madrycie zastanawiano się przez chwilę nad zmianą polityki, ale ostatecznie zdecydowano się pozostać przy dotychczasowym kursie. W 1567 r. protestanckie mieszczaństwo Antwerpii sprofanowało miejscowy kościół.

To dla Arcykatolickiego Króla było już za wiele. Do Niderlandów ruszył jeden z najwybitniejszych wodzów Filipa, znany z okrucieństwa Fernando Alvarez de Toledo, 3. książę Alba. Jego rządy w Niderlandach trwały 6 lat i upłynęły pod znakiem terroru i represji. Niedługo po przybyciu na miejsce książę powołał nadzwyczajny sąd, 12-osobową Radę Zaburzeń. Mimo apeli cesarza Maksymiliana II Rada skazała na śmierć Hoorna i Egmonta. Ścięto ich na rynku w Brukseli 5 czerwca 1568 r. Wilhelm Orański na wieść o przyjeździe księcia Alby uciekł za granicę.

Na kraj nałożono ogromne podatki. Szczególnie znienawidzony był tzw. "dziesiąty fenig", czyli dziesiąta część ceny sprzedanej nieruchomości, którą należało oddać do skarbu państwa. Nadmierne podatki i terror religijny spowodowały w 1568 r. rozpoczęcie działań wojennych. 23 kwietnia stoczono pierwszą bitwę tej niewypowiedzianej wojny - pod Rheindalen. 1 kwietnia 1572 r. "gezowie morscy" zdobyli twierdzę Briel u ujścia Mozy.

To wydarzenie jest uznawane za początek wojny wyzwoleńczej Niderlandów. Do Niderlandów powrócił Wilhelm Orański i stanął na czele buntowników. Alba robił co mógł, ale sytuacja wymykała się spod kontroli. W 1573 r. popadł w niełaskę i został odwołany ze stanowiska. Zastąpił go Luis de Zúñiga y Requesens.

Nowy namiestnik zniósł Radę Zaburzeń, ale nie uspokoiło to sytuacji. Zmarł nagle w 1576 r., zastąpił go Don Juan de Austria. Nim przybył on na miejsce, 4 listopada 1576 r. żołnierze hiszpańskiego garnizonu Antwerpii dokonali masakry miasta. W odpowiedzi obradujące w Gandawie Stany Generalne ogłosiły 8 listopada rozpoczęcie wojny z Hiszpanią. Kiedy de Austria przybył do Niderlandów rozpoczęły się negocjacje. W lutym 1577 r. tzw. "wieczysty edykt" wprowadzał w Niderlandach tolerancję religijną. Nie zakończyło to wojny. Zwycięstwo de Austrii pod Gembloux w 1578 r. przyczyniło się do podziału Niderlandów na katolickie południe i protestancką północ. De Austria nie doczekał się jednak pomocy z Hiszpanii i zmarł w 1579 r.

Jego następca, książę Aleksander Farnese, umiejętnie wykorzystał sprzeczności między katolikami i protestantami, i w 1579 r. doprowadził do podpisania unii w Arras 6 stycznia 1579 r., gdzie południowe prowincje opowiedziały się za pozostaniem przy Hiszpanii. W odpowiedzi 23 stycznia prowincje północne podpisały unię w Utrechcie, odrywając się od Hiszpanii i tworząc Republikę Zjednoczonych Prowincji. W ciągu następnych kilku lat Farnese zdobył wszystkie protestanckie twierdze w południowych prowincjach, ale na podbój północy nie pozwoliły działania Filipa II, który odciągał księcia od prowadzenia wojny powierzając mu różne inne zadania.

Nie wspierany przez Madryt, oskarżany o nielojalność wobec króla Farnese do 1592 r. odnosił liczne sukcesy militarne. Po jego śmierci zabrakło w Niderlandach dobrego dowódcy. Następca zamordowanego w 1584 r. Wilhelma Orańskiego, Maurycy Orański, odnosił więc liczne sukcesy. Rozejm został podpisany dopiero w 1609 r., 11 lat po śmierci Filipa.

Król Filip przyczynił się do rebelii w Niderlandach swoją polityką przymusowej katolicyzacji i represji wobec opornych. Podczas wojny jego nieufność i zazdrość wobec odnoszących sukcesy podkomendnych (np. de Austrii i Farnesego) spowodowała, że Hiszpanie nie potrafili zadać zbuntowanym prowincjom poważniejszych ciosów.

Turcy na Morzu Śródziemnym
Początek panowania Filipa to okres nasilonej ekspansji Turcji osmańskiej w zachodniej części Morza Śródziemnego. Turcja za panowania sułtana Sulejmana Wspaniałego znajdowała się w zenicie swojej potęgi i prowadziła bardzo ekspansywną politykę.

Już w 1558 r. turecki admirał Piale Pasza zdobył Baleary. Wcześniej działał jeszcze na wodach okalających południową część półwyspu Apenińskiego, która również znajdowała się pod władzą Filipa. Zwycięstwa odnoszone przez Turków stworzyły mit, że są niezwyciężeni, co powiększało panikę na obszarach będących w zasięgu ich działań. Po utracie Balearów Filip zaapelował do papieża Pawła IV i innych europejskich monarchów o pomoc w zorganizowaniu działań przeciwko Turcji.

Jego starania przyniosły efekty w 1560 r., kiedy powstała Liga Święta, zrzeszająca Hiszpanię, Wenecję, Genuę, Państwo Kościelne, Sabaudię i zakon joannitów osiadły na Malcie. Zgromadzona w Messynie flota liczyła 200 okrętów i 30 000 ludzi. Dowodził nią Giovanni Andrea Doria, krewniak słynnego genueńskiego admirała Andrei Dorii. 10 lutego 1560 r. flota poniosła kotwicę i wypłynęła w kierunki Trypolisu. 12 marca zdobyto Dżerbę, ważną strategicznie wyspę u wybrzeży Tunezji, która pozwalała kontrolować szlaki morskie z Algieru do Trypolisu.

W odpowiedzi na działania ligi Sulejman wysłał na Dżerbę flotę 120 okrętów pod wodzą Pialego Paszy. Flota dotarła na miejsce 9 maja. Rozpoczęła się bitwa pod Dżerbą. 12 maja siły tureckie zostały wzmocnione okrętami Turguta Reisa. Bitwa zakończyła się 14 maja całkowitą klęską chrześcijan. Utracono 60 okrętów i 20 000 ludzi, a admirał Doria ledwo wydostał się z miejsca bitwy. Wkrótce Turcy zdobyli wyspę. Komendant garnizonu, Don Alvaro de Sande, próbował uciec, ale został schwytany.

Przełomem w walce z Turkami okazało się Wielkie Oblężenie Malty w dniach 19 maja - 8 września 1565 r. Bezskuteczne oblężenie a następnie odwrót z wyspy zdaniem wielu historyków oznaczały kres osmańskiej ekspansji na Morzu Śródziemnym. W 1570 r. powstała kolejna Liga Święta. 7 października 1571 r. dowodzący flotą Ligi przyrodni brat Filipa, Don Juan de Austria, nieślubny syn Karola V, zniszczył turecką flotę pod Lepanto. W 1573 r. Don Juan zdobył Tunis, który jednak został utracony już w 1574 r. Pokój z Turcją Osmańską został podpisany w 1585 r.

Konflikt z Anglią
Po ślubie z Marią I Tudor 25 lipca 1554 r. Filip został królem-małżonkiem Anglii. Realna władza w tym królestwie spoczywała jednak w rękach Marii. Małżeństwo to rozczarowało Filipa. Maria była kobietą niezbyt urodziwą i starszą od niego o 11 lat. W listopadzie 1554 r. Maria ogłosiła, że jest w ciąży, co jednak nie potwierdziło się. Stosunki między małżonkami uległy ochłodzeniu. W 1555 r. papież Paweł IV nadał Filipowi tytuł "króla Irlandii", jednak nie niósł one ze sobą rzeczywistej władzy. We wrześniu 1555 r. pod byle pretekstem Filip opuścił Anglię. Wcześniej przyczynił się do uwolnienia z więzienia siostry Marii, Elżbiety. Filip ponownie przybył do Anglii w marcu 1557 r., już jako król Hiszpanii, by namówić żonę do przystąpienia do wojny z Francją. Jego misja zakończyła się sukcesem.

Maria zmarła w 1558 r. i tron objęła jej siostra Elżbieta I, gorliwa protestantka. Filip, chcąc utrzymać władzę nad Anglią, chciał ją poślubić, ale nowa królowa odrzuciła jego zaloty. Między Arcykatolickim Królem a protestancką królową narastał konflikt. Filip wspierał buntujących się irlandzkich katolików, natomiast Elżbieta wspierała powstańców w Niderlandach (początkowo potajemnie, po zamordowaniu Wilhelma Orańskiego już jawnie). Angielscy korsarze, tacy jak Francis Drake, łupili hiszpańskie statki na Atlantyku. Wojna była kwestią czasu.

Wybuchła ona w 1585 r., kiedy Francis Drake zaatakował hiszpańskie kolonie w Indiach Zachodnich. Kiedy Elżbieta wsparła Republikę Zjednoczonych Prowincji na hiszpańskim dworze rozpoczęto przygotowania do wyprawy na Anglię. Przyspieszyły je stracenie katolickiej królowej Szkotów i pretendentki do angielskiego tronu Marii Stuart 8 lutego 1587 r. i atak Drake'a na Kadyks w kwietniu 1587 r., który kosztował Hiszpanów stratę 37 okrętów. 29 lipca Filip uzyskał od papieża Sykstusa V bullę zezwalającą Jego Arcykatolickiej Mości na pozbawienie Elżbiety tronu i zastąpienie jej osobą, którą król uzna za właściwą.


W dniu 28 maja 1588 r. flota 130 okrętów (tzw. Wielka Armada) na czele z księciem Medina Sidonia wypłynęła z Lizbony i skierowała się na kanał La Manche. Na pokładach okrętów znajdowało się 8000 żołnierzy armii inwazyjnej. Kolejne 30 000 miało dołączyć w Niderlandach. Nie doszło jednak to tego, gdyż Holendrzy zablokowali porty i książę Farnese nie mógł wyjść w morze. Hiszpańska flota była zawzięcie atakowana przez Anglików, dodatkowo przeciwko Armadzie zwróciła się również pogoda. Nie mając sił ani warunków do inwazji Medina Sidonia został zmuszony do opłynięcia wysp brytyjskich. Sztormy i zdradliwe wybrzeża Szkocji i Irlandii poczyniły w Wielkiej Armadzie większe spustoszenia niż flota angielska. We wrześniu do Hiszpanii wróciła mniej więcej 1/3 floty. Kiedy jednak Medina Sidonia stawił się przed królem ten mu powiedział: Uspokój się, książę, wysłałem was przeciw ludziom, nie przeciw burzom.

Następne lata to korsarskie działania Anglików przeciwko hiszpańskiej flocie atlantyckiej i próby inwazji w Portugalii, zawsze bezskuteczne. Po klęsce Armady Filip dość szybko odbudował hiszpańską flotę. Udało jej się zapewnić dość skuteczną ochronę statków ze złotem płynących z Ameryki. Dzięki temu złotu udało się przezwyciężyć kryzys z 1596 r., który zmusił Hiszpanię do ogłoszenia bankructwa (po raz czwarty za panowania Filipa). W latach 1596 i 1597 r. Filip wysłał kolejne dwie wyprawy do Anglii, w celu wsparcia irlandzkich powstańców, obie zakończyły się porażkami.

Wojna zakończyła się w 1604 r., po śmierci głównych adwersarzy (Filip zmarł w 1598 r., Elżbieta w 1603 r.).


Podbój Portugalii
Jedynym poważniejszym nabytkiem Hiszpanii za panowania Filipa II była Portugalia. Władcy Portugalii i królestw hiszpańskich często żenili się między sobą. Matką Filipa była córka króla Portugalii, on sam ożenił się z portugalską księżniczką. W XVI-wiecznej Portugalii rządziła dynastia Aviz. W 1557 r. tron objął 3-letni Sebastian, siostrzeniec Filipa. Jego wielkim marzeniem była wielka krucjata. W 1578 r., chcąc zrealizować swoje plany, wmieszał się w wewnętrzne rozgrywki w Maroku. 4 sierpnia 1578 r. w Bitwie Trzech Króli pod Alcácer-Quibir armia portugalska poniosła straszliwą klęskę, a Sebastian zginął na polu bitwy. Jego śmierć rozpoczęła konflikt o portugalski tron.

Po śmierci Sebastiana jedynym męskim przedstawicielem dynastii Aviz był Henryk I Kardynał, prawie 70-letni duchowny. Zmarł on bezpotomnie już 1580 r. Do walki o tron portugalski stanęło troje kandydatów - Filip (jako wnuk po kądzieli Manuela I Szczęśliwego), Katarzyna, księżna de Braganza (w prostej linii wnuczka Manuela I) i Antoni de Crato (joannita, nieślubny syn Ludwika de Beja, syna Manuela I). W styczniu 1580 r. ukonstytuowała się Rada Regencyjna (Junta), która miała sprawować władzę do czasu wyboru nowego króla.

W dniu 24 lipca 1580 r. Antoni de Crato, nie czekając na decyzję Rady, ogłosił się królem Portugalii. Poparła go również księżna de Braganza. Filip wysłał do Portugalii księcia Albę, który 25 sierpnia pokonał pretendenta pod Alcântarą. Dwa dni później padła Lizbona a Crato i jego stronnicy uciekli na Azory. 17 kwietnia 1581 r. Filip został okrzyknięty w Tomar królem przez portugalskie Kortezy. Filip przybył to Portugalii i przebywał tam 2 lata, do 11 lutego 1583 r., kiedy wyjechał i powierzył rządy nad krajem hiszpańskiemu wicekrólowi.

De Crato i jego zwolennicy próbowali z pomocą angielską w 1589 r. odzyskać tron Portugalii, jednak bez efektu. Hiszpańskie panowanie nie przyniosło szczęścia Portugalii. Przez 60 lat trwały walki z nieuznającymi Habsburgów rebeliantami. Nastąpiła zapaść gospodarcza kraju, który utracił na rzecz Republiki Zjednoczonych Prowincji wiele swoich kolonii. Dopiero w 1640 r. Portugalczycy zrzucili hiszpańskie panowanie.
Wojny z Francją

Od początku swojego panowania Filip musiał toczyć wojnę z Francją, rozpoczętą jeszcze przez swojego ojca. W 1557 r. Francuzi ponieśli klęskę pod Saint-Quentin. Rok później przegrali pod Gravelines. 3 kwietnia 1559 r. Francja i Hiszpania podpisały pokój w Cateau-Cambrésis, kończący wojny włoskie trwające od 1494 r. Francuzi zrzekali się swoich pretensji do Włoch, Hiszpanie pozostawiali im nabytki terytorialne w Lotaryngii.

Przez kolejne lata Francja była targana wojnami religijnymi między hugenotami a Ligą Katolicką. Filip nie brał udziału w tym konflikcie do 1584 r., kiedy to zmarł młodszy brat króla Francji, Franciszek Hercules Walezjusz. Król Henryk III nie posiadał męskiego potomka. Był równocześnie ostatnim męskim przedstawicielem dynastii Walezjuszów. Jego bezpotomna śmierć oznaczała, że tron Francji przypadnie hugenotowi, królowi Nawarry Henrykowi Burbonowi. To było nie do zaakceptowania dla Filipa, który zaczął finansowo wspierać Ligę Katolicką. W 1586 r. wybuchła kolejna wojna. W 1589 r. król Henryk III został zamordowany przez fanatycznego mnicha. Henryk z Nawarry został królem jako Henryk IV.

W dniu 14 marca 1590 r. Henryk IV pokonał wojska Ligi Katolickiej pod Ivry i rozpoczął oblężenie Paryża. Zawsze prokatolickie mieszczaństwo stolicy nie zamierzało kapitulować przed heretykiem, nawet kiedy zajrzała im w oczy śmierć głodowa. Doczekali jednak hiszpańskiej odsieczy, którą z Niderlandów przywiódł książę Farnese. Później książę odparł Henryka spod murów Rouen. Interwencja Hiszpanów we Francji dała zbuntowanym prowincjom niderlandzkim czas na ochłonięcie i zebranie sił, które pozwolą z powodzeniem walczyć z Hiszpanią w następnych latach, zwłaszcza, że książę Farnese zmarł w grudniu 1592 r.

W lipcu 1593 r. Henryk IV doszedł do słynnego wniosku, że Paryż wart jest mszy i przeszedł na katolicyzm. W 1595 r. papież Klemens VIII zdjął zeń klątwy kościelne. Walki z Hiszpanami trwały nadal, ale sukcesy odnosili Francuzi. W końcu 2 maja 1598 r. podpisano pokój w Vervins na mocy którego Francuzi odzyskiwali utracone terytoria, a wojska hiszpańskie opuszczały ich kraj.


Żony i dzieci
W dniu 12 listopada 1543 r. w Salamance poślubił swoją kuzynkę - księżniczkę Marię Manuelę Aviz (15 października 1527 - 12 sierpnia 1545), córkę króla Portugalii Jana III Pobożnego i Katarzyny Habsburg, córki króla Kastylii Filipa I Pięknego. Filip i Maria mieli razem jednego syna:

* Don Carlos (8 lipca 1545 - 24 lipca 1568), książę Asturii, upośledzony umysłowo, w 1568 r. odcięty od świata na rozkaz ojca, zmarł w odosobnieniu

25 lipca 1554 r. w Winchesterze Filip poślubił Marię I Tudor, katolicką królową Anglii (18 lutego 1516 - 17 listopada 1558), córkę króla Anglii Henryka VIII Tudora i Katarzyny, córki króla Aragonii Ferdynanda II Katolickiego. Małżeństwo to nie doczekało się potomstwa.

22 czerwca 1559 r. król poślubił Elżbietę de Valois (2 kwietnia 1545 - 3 października 1568), córkę króla Francji Henryka II i Katarzyny Medycejskiej, córki Wawrzyńca II Medyceusza, księcia Urbino. Filip i Elżbieta mieli razem dwie córki:

* Izabela Klara Eugenia (8 grudnia 1566 - 12 grudnia 1633), żona Albrechta VII Habsburga, władczyni hiszpańskich Niderlandów


* Katarzyna Michalina (10 października 1567 - 6 listopada 1597), żona Karola Emanuela I Wielkiego, księcia Sabaudii

W dniu 4 maja 1570 r. król Filip II w Pradze poślubił Annę Austriacką (1 listopada 1549 - 26 października 1580), córkę cesarza Maksymiliana II Habsburga i Marii, córki cesarza Karola V Habsburga. Filip i Anna mieli razem czterech synów i córkę:

* Ferdynand (4 grudnia 1571 - 18 października 1578), książę Asturii
* Karol Wawrzyniec (12 sierpnia 1573 - 30 czerwca 1575)
* Diego Feliks (15 sierpnia 1575 - 21 listopada 1582), książę Asturii
* Filip III (3 kwietnia 1578 - 31 marca 1621), król Hiszpanii i Portugalii
* Maria (14 lutego 1580 - 5 sierpnia 1583).


Śmierć
Swoje ostatnie chwile Filip spędził w łożu złożony licznymi chorobami. Jego ciało było zniekształcone przez puchlinę wodną i pokryte wrzodami, które wydzielały straszliwy odór. Arcykatolicki król umierał w mękach przez 53 dni. Nękany pragnieniem (lekarze zabronili mu picia wody) leżał we własnych odchodach, gdyż strupy pokrywające jego ciało nie pozwalały na jego przesunięcie. Królewscy doradcy uznali, że agonia króla może być lekcją pokory dla jego dzieci. Do łoża śmierci Filipa przyprowadzono więc jego dzieci: Filipa, następcę tronu, i infantkę Izabelę.

Filip do końca nie stracił królewskiej godności. Podczas agonii powtarzał tylko: Ojcze, niech dzieje się wola Twoja, nie moja. Wieczorem 12 września 1598 r. koniec wydawał się bliski. Filip był przytomny. Widząc przygotowania swojego otoczenia powiedział: Jeszcze nie. O 3.00 w dniu 13 września poprosił, aby rozpoczęto modlitwę za konających. Teraz nadszedł czas - powiedział. Przy ostatnim wierszu modlitwy stracił przytomność.

Uważając, że monarcha nie żyje, przykryto go białym całunem. Filip jednak się ocknął, zdjął całun z twarzy i wskazał na krucyfiks, który w chwili śmierci miał jego ojciec i prababka Izabela I Katolicka. Gdy włożono mu go w dłonie, ucałował go i zmarł.

Pochowano go, podobnie jak innych hiszpańskich monarchów, w krypcie kościoła św. Wawrzyńca w Eskurialu, który Filip kazał wybudować.

Bibliografia
* Ludwik Bazylow, Historia powszechna 1492-1648, wyd. III, Książka i Wiedza, Warszawa 2001, ISBN 83-05-13196-3
* Henry Kamen, Philip of Spain, Yale Press, 1999, ISBN 978-0-300-07800-8.