Ignacy Jan Paderewski (1860-1941) - jeden z najwybitniejszych i najsławniejszych pianistów swoich czasów, żarliwy patriota i społecznik, niestrudzony rzecznik interesu Polski w świecie. Jako potomek szlachty o silnych tradycjach patriotycznych wzrastał w atmosferze poświęcenia sprawie narodowej.

Talent muzyczny kształcony w latach 1872-1878 w Warszawie, a następnie w Berlinie, Strasburgu i Wiedniu, pozwolił mu w 1888 r. rozpocząć błyskotliwą karierę pianisty wirtuoza na estradach całego świata. W 1890 r., po koncertach we Francji, Holandii i Niemczech, podbił Anglię.

Do 1892 r. wystąpił w ponad stu miastach USA i Kanady. Koncertował także w Afryce Południowej, Australii, na Tasmanii, w Nowej Zelandii, na Hawajach, Kubie i w Ameryce Południowej, rozsławiając imię własne i Polski.

Jego gra odznaczała się czarem dźwięku, głębią i dramatyczną siłą, stanowiąc zarazem kwintesencję polskości.

W repertuarze bowiem, obok utworów własnych (wśród których uznanie zyskały m.in. Fantazja polska, opera Manru i Menuet G-dur), poczesne miejsce zajmowała muzyka Fryderyka Chopina.

Sławę i zgromadzony rychło majątek artysta wykorzystywał do wspierania sprawy narodowej. W 1910 r., na 500-lecie zwycięstwa pod Grunwaldem, ufundował w Krakowie słynny pomnik Władysława Jagiełły, jak głosi napis na nim: PRAOJCOM NA CHWAŁĘ, BRACIOM NA OTUCHĘ.

Płomienna mowa wygłoszona podczas odsłonięcia tego pomnika do rzesz rodaków z trzech zaborów, w której postulował jedność narodu w dążeniu do niepodległości, wywarła ogromne wrażenie i zainicjowała jego działalność polityczną.

Podczas I wojny światowej organizował komitety pomocy ofiarom wojny w Polsce, polskie siły zbrojne, a po koncertach przemawiał, agitując na rzecz Ojczyzny. Dzięki jego kontaktom i wpływom w USA sprawa niepodległości Polski zaistniała na forum międzynarodowym.

Zaowocowało to słynnym orędziem prezydenta Wilsona z 1917 r. i deklaracją premierów Francji, Włoch i Wielkiej Brytanii z 1918 r. o konieczności odbudowy niezawisłej Polski jako elementu nowego ładu w Europie. Powróciwszy do kraju, udał się w grudniu 1918 r. do Poznania, gdzie powitały go entuzjastycznie tłumy rodaków.

Przemówienie (wygłoszone z okna hotelu), wzywające do jedności wszystkich stronnictw i stanów w dziele odbudowy Polski, stało się zarzewiem zwycięskiego powstania wielkopolskiego. Witany wszędzie z rosnącym entuzjazmem, po przybyciu do Warszawy złożył deklarację, której pozostał wierny: służyć nie jakiemukolwiek stronnictwu, a jedynie Polsce.

Wkrótce objął stanowisko premiera i ministra spraw zagranicznych. Na konferencji pokojowej w Paryżu, wraz z Romanem Dmowskim, usilnie zabiegał o zabezpieczenie interesów i wzmocnienie autorytetu Polski.

Rozstrzygnięcia Traktatu Wersalskiego, na które polscy negocjatorzy, mimo najlepszej woli, mieli ograniczony wpływ, nie satysfakcjonowały klasy politycznej i opinii publicznej.

Trudności wewnętrzne w odbudowującym się kraju spowodowały upadek rządu Paderewskiego w grudniu 1919 r. i jego decyzję o emigracji (do 1921 r. pozostawał delegatem Polski w Lidze Narodów). W 1921 r.

Naczelnik Państwa Józef Piłsudski uhonorował go Orderem Orła Białego „w uznaniu wybitnych zasług położonych dla Rzeczypospolitej Polskiej na polu działalności obywatelskiej i politycznej”.

Dowodem uznania w świecie były choćby doktoraty honoris causa m.in. uniwersytetów w Oxfordzie i Cambridge. Rozczarowanie kształtem polityki wewnętrznej i narastającymi po 1926 r. tendencjami autorytarnymi nie osłabiły patriotycznego zmysłu artysty, który nadal jak tylko mógł wspierał i umacniał interes Polski.

W 1936 r. patronował powstaniu tzw. frontu Morges, ugrupowania centrowego, które miało być przeciwwagą dla coraz bardziej antydemokratycznych rządów sanacji. W grudniu 1939 r. został przewodniczącym Rady Narodowej - polskiego parlamentu na wychodźstwie.

Czynny w działaniach na rzecz Polski do ostatnich dni zmarł 29 czerwca 1941 r. w Nowym Jorku. Decyzją prezydenta Roosevelta został pochowany na Narodowym Cmentarzu w Arlington.

W 1991 r. jego szczątki, w obecności prezydentów RP i USA, złożono w krypcie archikatedry warszawskiej.

dr Marek A. Janicki Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego

******

Ignacy Jan Paderewski (1860-1941) - one of the most eminent and famous pianists of his times, ardent patriot and involved citizen, tireless promoter of Poland’s interest in the world. As a member of a noble family with strong patriotic traditions, he was brought up in the atmosphere of devotion to the national affair.

His musical talent, developed in the years 1872–1878 in Warsaw, and later in Berlin, Strasbourg and Vienna, allowed him in 1888 to start a career of a virtuoso pianist on world stages.

In 1890, after concerts in France, the Netherlands and Germany, he “won” England. By 1892, he had played in over 100 cities in the USA and Canada. He also performed in South Africa, Australia, Tasmania, New Zealand, Hawaii, Cuba and South America, making his, and Poland’s, name increasingly popular.

The way he played the piano was characterized by the charm of sound, profoundness and dramatic force, at the same time being the essence of Polishness.

It was so, because the repertoire, apart from his own pieces (from which the Polish Fantasy, the Manru opera and the Minuet in G-major enjoyed particular recognition) included many pieces by Frédéric Chopin. The artist took advantage of his fame and fortune to support the national affair.

In 1910, for the 500th anniversary of the Grunwald Victory, he founded the famous monument of Władysław Jagiełło in Kraków. The inscription on the monument read: TO GLORIFY THE FOREFATHERS, TO COMFORT THE BROTHERS.

Fervent speech made during the unveiling of the monument to the crowds of his compatriots from the three annexations, in which he promoted the nation’s unity in striving for independence, made a great impression and initiated his political activity.

During World War I, Paderewski organized committees helping the victims of war in Poland, Polish armed forces. After concerts he gave speeches, agitating in favor of his motherland. Owing to his contacts and influences in the USA, the affair of Poland’s independence was discussed on an international level.

It resulted in the famous proclamation of President Wilson in 1917, and declaration of Prime Ministers of France, Italy and Great Britain in 1918, on the necessity to rebuild independent Poland as an element of new order in Europe. Having returned to Poland, in December 1918 he went to Poznań, where he was enthusiastically welcomed by crowds.

The speech (made from a hotel window), calling for the unity of all fractions and states in the process of rebuilding Poland, became the mainspring of the victorious Wielkopolska Uprising. Welcomed with growing enthusiasm everywhere, having arrived to Warsaw, Paderewski made a declaration which he remained faithful to: to serve Poland, not a fraction.

Soon he became Prime Minister and Minister for Foreign Affairs. On a peace conference in Paris, he and Roman Dmowski made all efforts to secure the interest and reinforce the authority of Poland.

The terms of the Treaty of Versailles, which the Polish negotiators, despite their best will, had limited influence on, did not satisfy political class and public opinion. Internal difficulties inside the rebuilding country caused the collapse of Paderewski’s government in December 1919 and his decision to emigrate (to 1921 he remained Poland’s delegate in the League of Nations).

In 1921, Józef Piłsudski, Chief of State, honored him with the Order of the White Eagle „in recognition for distinguished merits in his civil and political activity”. Honorary doctorates of, among others, Oxford and Cambridge Universities proved his recognition in the world.

Disappointment with the shape of home policy and authoritarian tendencies growing after 1926 did not weaken the patriotic sense of the artist, who kept supporting and strengthening the interest of Poland as much as possible.

In 1936, he favored the foundation of the so-called Front Morges, an alliance of centrist parties, which was to counterbalance the increasingly antidemocratic rule of Sanation. In December 1939, Paderewski became President of the National Council - the Polish Parliament in exile. Paderewski died on 29 June 1941 in New York.

To his last days, he actively supported actions in favor of Poland. By decision of President Roosevelt, he was buried in the National Cemetery in Arlington. In 1991, his remains were, in the presence of Presidents of Poland and the USA, buried in the crypt of the Warsaw Archcathedral.

Marek A. Janicki, Ph. D.
Institute of History
at the University of Warsaw
Text from the National Bank of Poland’s issue folder