Sulejman I Wspaniały (turecki: Süleyman; arabski Sulaymān, ur. 6 listopada 1495 r. zm. 6 września 1566) - Sułtan osmański w latach 1520-1566. Był synem Selima I Groźnego i Hafsy (Hafizy). Zwany był również prawodawcą (turecki: Kanuni, arabski: al-Qānūnī). W czasach jego panowania Imperium Osmańskie osiągnęło szczyt swojej potęgi. Prowadził liczne wojny, wskutek których rozszerzył terytorium Imperium (największy, jeśli chodzi o obszar ziem przyłączonych, zdobywca osmański). Przeprowadził reformę administracji, armii, finansów. Mecenas kultury oraz poeta występujący pod pseudonimem Muhibbi.

Dzieciństwo
W momencie przyjścia na świat Sulejmana, jego ojciec, Selim I Groźny, był trzecim w kolejce następcą tronu (po braciach: Achmedzie i Korkucie). Nie znane jest pochodzenia matki Sulejmana Hafsy, zwanej niekiedy Hafizą (1479-1453), pewne jest, że przed narodzeniem Sulejmana wchodziła w skład haremu Selima. Wydanie na świat syna sprawiło, że stała się ona drugą żoną (pierwszą była księżniczka tatarska Ajsza) i zaczął jej przysługiwać tytuł Hafsa Sułtan (sułtanka) zamiast dotychczasowego Hafsa Hatum (pani), gdy była konkubiną w haremie. Sułtanka Hafsa była matką jeszcze, co najmniej trzech córek Selima: Hadidży (1546?-1582), Hafsy (1500?-1538) i Fatmy, oraz trzech braci (zmarli w młodym wieku): Orhana, Musy i Korkuta. Sulejmana obrzezano prawdopodobnie po ukończeniu siódmego roku życia.

W tym też wieku został wysłany do szkoły na dworze sułtana Bajazyda II w Konstantynopolu. Uczył się tam zasad wojskowości, prawoznawstwa, szermierki. Nauki ścisłe, historię i literaturę wykładał mu Karakyzogl Hajrüddün Hyzyr. Poznał także języki obce, posługiwał się serbskim, arabskim i perskim oraz oczywiście osmańskim, zdobył praktyczne umiejętności złotnika. W wieku 14 lat zaczął pełnić obowiązki państwowe (zarządca w Kefie na Krymie, z chwilą, gdy jego ojciec został padyszachem otrzymał nadzór nad prowincją Menisa, sprawował również funkcję zarządcy europejskich prowincji w trakcie wypraw Selima).

21 września 1520 zmarł Selim I (Sulejman miał w tym czasie 25 lat). Ze zmiany władców chciał skorzystać Dżanberdi Gazâlî, namiestnik prowincji syryjskiej. Postanowił się usamodzielnić (wybijał nawet własną monetę), liczył na poparcie szacha Ismaila (założyciela dynastii Safawidów), oraz namiestnika Egiptu beja Ha’ira. Sulejman stłumił bunt siłami z Anatolii i przejął rządy w całym państwie pozostawionym mu przez ojca.

Życie prywatne, rodzina
Jako muzułmanin Sulejman mógł posiadać 4 żony oraz tyle konkubin ile był w stanie utrzymać.
* Pierwsza jego żona pozostaje nieznaną z imienia. Poślubił ją w 1511 r., gdy przebywał w Kefie. Urodziła syna Mahmuda. Zmarł on podczas epidemii ospy 29 października 1521 r. W życiu Sulejmana nie odegrała znaczącej roli. Zmarła w 1500 r.
* Druga żona nazywała się Güfem Sułtan. Jej synem był Murad. Również i on zmarł podczas epidemii ospy 10 października 1521 r. Güfem zmarła uduszona z rozkazu Sulejmana w 1562 r.
* Trzecia - Mâhidevrân Sułtan, była bardziej znana jako Gülbahar (Wiosenna Róża). Po śmierci Mahmuda jej syn; Mustafa (zarządca prowincji Menisa od 1533) początkowo uznany przez Sulejmana za następcę tronu. Został stracony z polecenia sułtana, gdy ten zaczął obawiać się, że jego wpływy w armii są zbyt wielkie.
* Czwartą żoną sułtana była Hürem Sułtan, w Europie znana jako Roksolana.

Związek Sulejmana z Roksolaną
Nieznane jest pochodzenia Roksolany, według różnych źródeł mogła ona pochodzić z Francji, Włoch lub Podola. Została ofiarowana sułtanowi jako niewolnica przez paszę Ibrahima. Pierwszy syn Sulejmana i Roksolany urodził się w 1521 r. Roksolana była wielką miłością władcy. Adresował jej swoją poezję miłosną. Para pozostawiła wiele listów miłosnych obrazujących uczucie. W roku 1530 (data podawana przez angielskiego obserwatora sir Georgia Younga) odbył się oficjalny ślub Sulejmana i Roksolany oraz wystawne wesele. Roksolana zaproponowała budowę meczetu, noszącego imię Sulejman. Pomysł ten został zrealizowany przez nadwornego architekta Sinana.

Swój wielki wpływ na panującego wykorzystywała do rozgrywek politycznych: wpływała na politykę zewnętrzną (przypisuje się jej przyjazne nastawienie sułtana do Polski) prowadziła korespondencję z Boną Sforza oraz Zygmuntem II. Brała udział w walce o wyznaczenie następcy tronu; spowodowała, że jej syn Selim, po śmierci ojca objął tron jako Selim II. Po jej śmierci padyszach prowadził działalność poświęconą pamięci żony (kontynuując dzieło rozpoczęte przez Roksolanę w ostatnich latach życia). Ufundował w imperium liczne obiekty poświęcone jej pamięci. Zostali pochowani w jednaj krypcie, ich grobowce sąsiadują ze sobą. Zapoczątkowany przez Roksolanę okres rzeczywistego wpływu żon sułtanów na ich mężów nazywany jest rządem sułtanek - w czym upatruje się jedną z przyczyn upadku Imperium Osmańskiego.

Dzieci
Sulejman miał w sumie co najmniej 11 dzieci, z których większość zmarła w dzieciństwie. Dorosłego wieku dożyli: * Mustafa (1515 – 1553) (syn Gülbahar) * Mehmed (1522 – 1543) (syn Roksolany) * Mihrimah (1522 – 1578) (córka Roksolany) * Selim (1524 – 1574) (syn Roksolany) * Bajezid (1525 – 1562) (syn Roksolany) * Dżinhagir (1533 – 1553) (syn Roksolany) Panuje przekonanie, że Sulejman najbardziej kochał jedyną córkę. Wykorzystywała to Roksolana manipulując sułtanem za pomocą dziecka. Później sama Mihrimah wykorzystywała swój wpływ na ojca, by osiągnąć własne cele.

Wydana za mąż w 1539 r. za paszę Rustema, późniejszego Wielkiego Wezyra. Sulejman ufundował na jej cześć meczet. Spośród synów ojca przeżył jedynie Selim. Pozostali zmarli w trakcie walki o następstwo po ojcu. Roksolana snując intrygi przeciw Mustafie przyczyniła się do jego śmierci (został uduszony z polecenia Sulejmana). Legenda podaje, że Dżinhagir zmarł z żalu po swoim bracie. Bajezid po nieudanej próbie wyeliminowania Selima wraz z 12 000 swoich ludzi schronił się w Persji. Skorzystał on w ten sposób z pomocy wroga Imperium stając się tym samym zdrajcą.

Sulejman porozumiał się z szachem Persji Tahmaspem w wyniku, czego w zamian za 4 000 złotych monet zwolenników Bajezida zabito, a jego samego wraz z czterema synami wydano posłańcom padyszacha. Wyrok śmierci wydany przez sułtana wykonano 28 listopada 1562 roku.

Polityka zagraniczna i podboje
Za czasów panowania Sulejmana Imperium Osmańskie rozszerzyło swe granice. Głównym kierunkiem ekspansji była Europa, jednak władca pozyskał terytoria również w Azji i Afryce. Sam władca osobiście brał udział w 13 kampaniach wojennych. W swej polityce zagranicznej posługiwał się również umowami międzynarodowymi, to właśnie dzięki nim udało mu się przełamać politykę izolacyjną prowadzoną w stosunku do jego państwa przez kraje europejskie.

Polityka w Europie (sojusznicy i wrogowie)
Gdy Sulejman obejmował władzę Imperium Osmańskie było w Europie poddane izolacji jako państwo muzułmańskie. Utrzymywało z mocarstwami chrześcijańskimi jedynie sporadyczne kontakty. Wraz z narastającą ekspansją muzułmanów pojawiały się kolejne konflikty. Najpoważniejszy, związany był z walką o koronę Węgier, gdzie do rywalizacji z sułtanem stanęli Habsburgowie (Ferdynand II oraz wspomagający go poprzez walkę na Morzu Śródziemnym Karol V). Spór z Habsburgami spowodował zacieśnienie stosunków z Francją, która również pozostawała w konflikcie z tą dynastią. Franciszek I dążył do sojuszu z Imperium Osmańskim.

Starania te doprowadziły do zawarcia w 1535 roku układu między Franciszkiem I a Sulejmanem (nazwanym wówczas kapitulacją, jednak w znaczeniu innym niż obecne). Był to akt obustronnych przywilejów (handlowych) bez dyskryminacji żadnej ze stron. Za przykładem Francji poszły inne kraje europejskie w pełni akceptując Imperium Osmańskie jako uczestnika polityki europejskiej. Z czasem liczne kapitulacje podpisywane z państwami Europejskimi przyczyniły się do penetracji rynku wewnętrznego przez zagranicznych kupców i osłabienia pozycji ekonomicznej Imperium Osmańskiego.

W polityce europejskiej Sulejmana występowały również dwie republiki kupieckie; z Wenecją rywalizował on o wpływy w basenie Morza Śródziemnego. Natomiast Dubrownik będąc wystawiony na możliwe represje ze strony Imperium popierał politykę sułtana (kontyngent wojsk republiki walczył wraz z armią padyszacha podczas wyprawy na Węgry w 1521 r. Portugalia i Hiszpania walczyły z Imperium Osmańskim na Morzu Śródziemnym i Oceanie Indyjskim.

Relacje z Polską
Jako państwa sąsiadujące ze sobą Polska i Imperium Osmańskie prowadziły wobec siebie politykę. Nim Sulejman objął panowanie, oba państwa zawarły trzyletni pokój (1 października 1519). Przestał on jednak formalnie obowiązywać po śmierci Selima I (zgodnie z osmańską tradycją traktaty podpisane przez władcę wygasają wraz z jego śmiercią). Sulejmanowi zależało na przyjaznych stosunkach z Polską - poza zapewnieniem sobie spokoju na granicy miał nadzieje na poparcie Lechistanu (turecka nazwa Polski) w jego konflikcie z Habsburgami (a przynajmniej na neutralność). Również Zygmunt Stary nie chciał konfliktu z Imperium osmańskim koncentrując swą politykę na innych celach.

Podczas wyprawy na Węgry w 1521 Sulejman rozważał zaatakowanie Polski przy pomocy Tatarów jednak Zygmunt Stary (przestrzegając układu i mając nadzieje na nowy) wysłał skromne posiłki, choć krajem władał wówczas jeden z Jagiellonów. Stan status quo pomiędzy państwami utrzymywał się nadal pomimo trwającego konfliktu na Węgrzech. 26 października 1528 r. podpisany został traktat gwarantujący przyjazne stosunki pomiędzy oboma państwami, zwrot jeńców za wykupem oraz wolność handlu. Na stosunkach pomiędzy Polską a Imperium Osmańskim zaciążył Piotr Raresz hospodar mołdawski, który w 1530 roku najechał należące do Polski Pokucie (prawdopodobnie stało się tak za milczącym pozwoleniem padyszacha). Raresz był jednocześnie lennikiem Sulejmana, Polska nie mogła więc otwarcie rozpocząć z nim wojny nie ryzykując konfliktu z sułtanem.

Po wymianie listów załagodzono spór. Kontynuowano politykę rozwijania przyjaznych stosunków (poprzez liczne listy i działalność posłów). Sułtan nie chciał zwłaszcza dopuścić do zbliżenia Zygmunta Starego z Habsburgami (poprzez małżeństwo Zygmunta Augusta z Elżbietą Habsburżanką). Efektem było zawarcie pokoju "wieczystego" w 1533 (podpisanego przez króla Polski 1 maja). Mimo oficjalnego dokumentu Petru Raresz ponownie zajął Pokucie w 1538 r. Sulejman odrzucił propozycję wspólnej wyprawy karnej złożoną przez Zygmunta Starego i samodzielnie przeprowadził ekspedycję (zwłaszcza, że hospodar próbował się uniezależnić, przestał płacić haracz i nawiązał współpracę z Habsburgami).

Po pokonaniu Raresza (15 września sułtan zajął Suczawę) problem Mołdawii przestał zakłócać stosunki polsko-osmańskie. Na granicy nie zapanował jednak spokój. Przez cały czas miały tam miejsce incydenty zbrojne. Z terytorium Imperium na stronę polską przedostawali się i dokonywali rozbojów Tatarzy. W przeciwnym kierunku wypadów dokonywali Kozacy. Te wydarzenia nie wpływały jednak na politykę państwową, zazwyczaj ograniczano się do wymiany listów i skarg (oraz przesyłania spisów poniesionych strat). Potwierdzeniem przyjaznych stosunków między państwami był odnowiony przez Zygmunta Augusta w 1553 traktat pokojowy, który anulował wzajemne żądania rekompensaty. Sulejman uznał go między 6 a 15 grudnia.

Zdobycie Rodos
Już Selim I planował wyprawę na Rodos, plany te zrealizował dopiero Sulejman. Armada sułtana składała się z 400 statków, na ich pokładzie przewieziono około 160 000 ludzi. Na wyspie znajdował się garnizon Joannitów złożony z około 7 500 żołnierzy. Walki trwały 6 miesięcy i zakończyły się zdobyciem wyspy przez Osmanów. Padyszach pozwolił jednak odejść joannitom, w zamian za co Kawalerowie maltańscy zobowiązali się zachować pokój.

Węgry
Na konflikty imperium osmańskiego z Węgrami składa się szereg wojen prowadzonych głównie podczas panowania Sulejmana. Pierwszą jego interwencją zbrojną poza granicami kraju była właśnie wyprawa na otwierająca drogę na Węgry. Miała ona miejsce w 1521, a jej celem było zdobycie Belgradu. Jako powód wojny Sulejman podał haniebne traktowanie posła tureckiego (tortury) oraz nie zapłacenie haraczu. Armie osmańskie przekroczyły Sawę 26 lipca, pierwszą armią dowodził sam padyszach, kierowała się ona na Belgrad, druga pod zwierzchnictwem Muhammada kroczyła na Siedmiogród. 29 sierpnia twierdza Belgrad skapitulowała, Sulejman wycofał się po 19 dniach pobytu zostawiając w mieście garnizon. Pierwsza starcie zakończyło się realizacją planów sułtana.

Kolejna wojna wybuchła w 1526 roku, gdy na Węgry wkroczyły dwie armie osmańskie. Podczas tej kampanii doszło do starcia, które miało rozstrzygnąć o losie Węgier, była to bitwa pod Mohaczem. Podczas tej konfrontacji miało miejsce wydarzenie, które bezpośrednio zagrażało życiu Sulejmana - 35 rycerzy bezpośrednio zaatakowało sułtana. Większość nich zginęła, trzech spośród nich starło się jednak z padyszachem.

Zabił on mieczem całą trójkę, po bitwie w zbroi kanuniego tkwiło 7 strzał. Po śmierci w bitwie króla Ludwika II Jagiellończyka, Sulejman sprzymierzył się z Janem Zápolyą - pomógł mu on w uzyskaniu korony, w zamian za co król Jan stał się dobrowolnym lennikiem sułtana (uznał zwierzchnictwo Imperium Osmańskiego). 10 maja Sulejman wyruszył na kolejną wyprawę na Węgry by osadzić na tronie Zápoly’ę. Po zdobyciu Budy w imieniu sułtana dokonano tam koronacji Zápoly na króla Węgier.

Sulejman wyruszył natomiast na Wiedeń. 15 kilometrów od miasta (w miejscowości Bruck) rozbił siły dowodzone przez von Zedlitza i rozpoczął oblężenie metropolii. Jednak w pojawienie się wojsk Ferdynanda I sprawiło, że po 19 dniach nakazał odwrót. Kolejna wyprawa na Węgry miała miejsce w 1532 roku. Konflikt ostatecznie zakończył się podpisaniem 22 czerwca 1533 formalnego zaniechania działań wojennych regulującego kwestię władzy nad Węgrami. Cesarz Ferdynand I Habsburg uznał Jana, ten z kolei zobowiązał się płacić haracz Sulejmanowi. Padyszach przyjął tymczasowo to rozwiązanie, ponieważ padyszach już wtedy planował wyprawę do Persji i ekspedycję morską na Ocean Indyjski.

Spór nie został jednak rozwiązany ostatecznie. Kolejna wyprawa władcy miała miejsce w 1541 roku, następna już w 1543. Po raz ostatni Sulejman wyruszył na Węgry w 1566 r. ostatecznie "kwestię węgierską" rozwiązał dopiero Selim II, który w 1568 r. zawarł w Adrianopolu rozejm z Maksymilianem II kończąc tym samym zmagania o koronę węgierską. Spośród 13 wypraw wojennych, w których wziął udział Sulejman, celem były Węgry (według zestawienia opracowanego przez Y. Özunę).

Flota
Sulejman kontynuował rozbudowę floty morskiej rozpoczętą przez jego ojca. Uczynił z niej znaczną siłę militarną, tak, że była w stanie stawić czoła ówczesnym potęgom morskim np. Portugalii. Rywalizacja z Portugalią zaczęła się od wyprawy z 1538 roku do Indii (wzięło w niej udział 72 okręty i 20 000 marynarzy). Kolejne wyprawy na akwenie Oceanu Indyjskiego miały miejsce w latach 1546 (podczas tej ekspedycji zdobyto Basrę) oraz 1552.

Czasy panowania Sulejman to również umocnienie się Imperium Osmańskiego na Morzu Śródziemnym. Początkowo nieliczna flota wspierała wyprawę Sulejmana. W roku 1521 intensywny rozwój marynarki rozpoczyna się od przejścia na służbę do Sulejmana (1533) korsarza Chajr ad-Dina Barbarossy (władał Algierem od 1529 r. jako namiestnik sułtana). Flota szybko zyskała znaczną wartość bojową - w 1537 roku wraz z siłami Franciszka I zdobyto Otranto we Włoszech. Podczas bitwy pod Prevezą 1538 roku, flota osmańska (pod dowództwem Rudobrodego) pokonała flotę koalicji chrześcijańskiej (od tego momentu rozpoczyna się okres dominacji tureckiej na Morzu Śródziemnym, który potrwa aż do bitwy pod Lepanto).

Następne dokonania marynarki sułtana to między innymi:
* 1543 - armada Sulejmana (wraz z okrętami francuskimi) złupiła wybrzeże tyrreńskie,
* 1560 - zwycięstwo nad flotą cesarską koło wyspy Dżerba,
* 1565 - próba zdobycia Malty, pomimo przeważających sił sułtana (200 statków, 36 000 ludzi zdolnych do walki, przeciw ok. 3 500 obrońców) zakończyła się niepowodzeniem.

Persja
Walcząc o poszerzenie granic swego państwa w Europie sułtan nie zapominał o wschodnich granicach Imperium. Pierwszą wojnę z Persją sułtan rozpoczął w 1534. Tego samego roku zdobył Bagdad. Walki na pograniczu z osobistym udziałem sułtana trały jeszcze 2 lata. Kolejne wojny toczone były w latach: 1548-1549, oraz 1553-1555. Pokój podpisano 20 maja 1555 w Amasyi na mocy postanowień traktatu Imperium Osmańskie zatrzymało zdobyty Afganistan i Irak.

Kanuni znaczy prawodawca
W Imperium Osmańskim podstawy porządku prawnego były regulowane przez szariat, równocześnie rozwijano ustawodawstwo pozytywne pod postacią prawa sułtańskiego. Nie obowiązywała jednak zasada nadrzędności szariatu nad prawem stanowionym (np. za kradzież nie obcinano ręki, lecz wysyłano na galery). Sulejman polecił skodyfikować istniejące przepisy fiskalne i administracyjne opracowane za Mehmeda II.

Tak powstał zbiór Kanunname (księga przepisów prawnych). Rozwinął przepisy regulujące gospodarkę rolną, podjął działania mające na celu ujednolicenie systemu prawnego. Sułtan dążył do podniesienia znaczenia prawa sułtańskiego ("uświęcenie" prawa świeckiego). Jego najbliższym współpracownikiem w dziedzinie prawa był: Ebüssüud, od 1545 pełniący funkcję szejhülislama. Część przepisów opracowanych za panowania Sulejmana obowiązywała do upadku Imperium.

Poeta i Mecenas
Sulejman był również poetą, występował pod pseudonimem, Muhibbi (czyli miłośnik, zakochany). Najczęściej tworzył gazele. W poezji sułtana wyróżnia się trzy wątki:
* opisujący doświadczenia jego panowania,
* wiersze mistyczne i religijne ,
* poezja liryczna.

Wspierał życie kulturalne ufundował liczne budowle. Jako mecenas wspierał zwłaszcza architekta Sinana. Sina zaprojektował liczne budowle. Był on architektem Meczetu Sulejmana (najsłynniejszy projekt Sinana) uważanego za jedną ze wspanialszych budowli muzułmańskich tego okresu. Pisał liczne erotyki i listy miłosne adresowane do Roksolany.

Wielcy Wezyrowie za rządów Sulejmana
(w nawiasach podano daty sprawowania urzędu) * pasza Piri Mehmed urząd (1518 -1523) mianowany przez Selima I 1518 r. ponownie powołany przez Sulejmana * pasza Ibrachim, (1523 -1536) szwagier Sulejmana (mąż Hatidży) przez wiele lat najbliższy przyjaciel padyszacha, stracony z rozkazu sułtana * pasza Ajas Mehmed (1536 -1539) * pasza Lütfi autor dzieła Afasnam * pasza Hadym Sulejman; dowódca wyprawy do Indii z 1538 r. * pasza Rustem (urząd sprawował dwukrotnie w latach 1544 - 1553, oraz 1555 - 1561)); zięć Sulejmana (mąż Mihrimah) mecenas sztuki, zaangażowany w śmierć Mustafy, wprowadził sprzedaż urzędów. * pasza Kara Ahmed (1553 - 1555) stracony z rozkazu sułtana * pasza Sezim Ali (1561 - 1565) * pasza Sokollu Mehmed (1561 - 1566) jeden z najwybitniejszych polityków osmańskich.

Śmierć
Sulejman zmarł w nocy z 5 na 6 września 1566 roku podczas wyprawy na Węgry. Jego śmierć zatajono przed żołnierzami przez 40 dni. Ciało padyszacha (bez serca i wnętrzności) zabrano do Konstantynopola i pochowano obok Roksolany w mauzoleum wybudowanym na dziedzińcu meczetu Sulejmana. W 1599 w Londynie ukazał się pierwszy w Europie utwór literacki poświęcony temu władcy: The Tragedie of Soliman.

źródło: Wikipedia