Numizmatyczny.pl: Abonament na monety złote, srebrne i 5 zł: Numizmatyka

Wacław II Czeski (czes. Václav, niem. Wenzel, polska wersja imienia: Więcław) (ur. 27 września 1271 r., zm. 21 czerwca 1305 r., Praga) - z dynastii Przemyślidów, książę czeski w latach 1278-1297 (do 1285 regencja), król czeski od 1297, władca ziemi kłodzkiej od 1290, książę krakowski od 1291, sandomierski od 1292, brzesko-kujawski, sieradzko-łęczycki, wielkopolski i pomorski od 1299, król polski od 1300, władca zwierzchni nad księstwami: bytomskim (od 1289), opolskim, cieszyńskim (od 1291), raciborskim (od 1292), sieradzkim, łęczyckim i brzesko-kujawskim (w latach 1292-1299), inowrocławskim, dobrzyńskim (od 1299) oraz wrocławsko-legnickim i świdnicko-jaworskim (od 1301).

Genealogia, śmierć ojca
Wacław II był synem tragicznie zmarłego w 1278 r. w bitwie pod Suchymi Krutami króla czeskiego - Przemysła Ottokara II i księżniczki halickiej (czernichowskiej) Kunegundy. W momencie śmierci ojca Wacław II, mając zaledwie siedem lat, znalazł się na łasce potężnego króla niemieckiego - Rudolfa I Habsburga, który wspaniałomyślnie zadowolił się krainami zdobytymi wcześniej od Przemysła Ottokara II: Austrią, Styrią, Karyntią i Krainą. Ziemie te już w niedługim czasie stały się podstawą potęgi dynastii Habsburgów.

Rządy regencyjne w Czechach margrabiego brandenburskiego - Ottona Wysokiego
Wobec małoletniości Wacława II rządy w zniszczonym wojną kraju (składającego się z dwóch krain: Czech i Moraw) miała objąć regencja mianowana przez najważniejszego suwerena tych ziem - króla Rudolfa. Kandydatów do objęcia tego intratnego stanowiska było kilku (m.in. książę wrocławski Henryk IV Probus, który w zamian za rezygnację otrzymał bogatą ziemię kłodzką), ostatecznie jednak wybór władcy niemieckiego padł na margrabiego brandenburskiego - Ottona Wysokiego z dynastii askańskiej. Swoje rządy regencyjne Otton Brandenburski traktował jako najlepszy sposób na szybkie wzbogacenie się, w czym zresztą skutecznie pomagali mu czescy magnaci pragnący wykorzystać sytuację. Dodatkowo na polecenie margrabiego brandenburskiego młodziutkiego Wacława wywieziono do Berlina, a następnie do Szpandawy, gdzie w jawny sposób traktowano go jako zakładnika mającego zapewnić spokój w razie ewentualnego sprzeciwu Czechów oburzonych rabunkową polityką Brandenburczyków.

Kilkuletni pobyt Wacława w Brandenburgii dosyć poważnie odbił się na psychice młodziutkiego władcy. Z jednej strony Wacław wyniósł nieprzeciętną inteligencję, umiejętność lawirowania i zamiłowanie do poezji rycerskiej, z drugiej strony jednak - opiekun zapomniał zapoznać go z umiejętnością pisania i czytania. To zapewne w tym okresie życia w Wacławie ujawniły się takie cechy charakteru jak: krzywoprzysięstwo, zabobonność (bał się m.in. burzy i miauczenia kotów, także w dorosłym życiu), ambicja oraz skłonność do ascezy połączona jednocześnie z umiłowaniem do rozpusty i zabawy.

Regencja matki Kunegundy i magnata czeskiego Zawiszy z Falkensteinu
W 1283 r. Wacław II mógł powrócić do Pragi w związku z rezygnacją z regencji Ottona Brandenburskiego. Margrabia w zamian za to otrzymał wysokie odszkodowanie pieniężne. Ster rządów aż do swej śmierci w 1285 r. przejęła matka władcy - Kunegunda Halicka. Obok królowej realną władzę nad Czechami i Morawami zdobył jej kochanek (który w roku 1285 został jej legalnym małżonkiem) - Zawisza z Falkensteinu (pochodzący z rodu Witkowiców). Stosunki intymne łączyły królową z Zawiszą prawdopodobnie jeszcze za życia Przemysła Ottokara II. W 1282 r. ze związku Zawiszy i Kunegundy urodził się syn. Oficjalnie potężny magnat został wychowawcą Wacława, co dodatkowo wpłynęło na młodego władcę, który szczerze się do Zawiszy przywiązał. Umożliwiło to magnatowi obsadzenie ważniejszych urzędów w państwie swoimi zwolennikami.

Samodzielne rządy Wacława II, współpraca z Habsburgami
Okres regencji zakończony został oficjalnie w 1285 r. wraz z przydzieleniem Wacławowi Czech i Moraw w lenno, przez króla niemieckiego Rudolfa Habsburga. Jednocześnie zgodnie ze wcześniejszymi umowami Wacław poślubił córkę Rudolfa - Gutę. Małżeństwo to w związku z nienajlepszym zdrowiem Wacława dawało Habsburgom nadzieje na rychłe przejęcie dziedzictwa po Przemyślidach. Ślub odbył się w atmosferze skandalu, gdyż Rudolf nie zgodził się na to, aby w uroczystościach wziął udział Zawisza z Falkensteinu, czym uczynił mu poważny afront, a ponadto młodziutka panna młoda wróciła z powrotem do domu, by nie zostawać - jak twierdzili Habsburgowie - na zdemoralizowanym dworze.

Wkrótce okazało się, że na dworze Wacława wpływy Zawiszy znaczą coraz mniej. Jeszcze w 1285 r. w związku ze śmiercią Kunegundy Czernihowskiej, głównym doradcą Przemyślidy został biskup praski Tobiasz, któremu udało się ostatecznie przeforsować układ z Habsburgami (zawarto go w marcu 1288 r. pod Znojmem z Albrechtem Austriackim). Wacław II ostatecznie wtedy zrezygnował z ojcowskich nabytków w Austrii, w zamian za co otrzymał obietnicę pomocy w ekspansji Czech na północ w kierunku podzielonej na dzielnice Polski. Mimo utraty poparcia Wacława, Zawisza z Falkensteinu w dalszym ciągu starał się prowadzić antyhabsburską politykę, co w 1288 r. stało się przyczyną jego zdradzieckiego uwięzienia, a następnie dwa lata później zamordowania. W celu uspokojenia sumienia władca czeski zdecydował się na ufundowanie klasztoru cystersów w Zbrasławiu.

Opanowanie przez Przemyślidę Małopolski, zhołdowanie księstw śląskich i kujawskich
Po ugodzie z Habsburgami Wacław II szukał pretekstu do wmieszania się w sprawy polskie. Okazja nadarzyła się jeszcze w 1288 r. w związku z bezpotomną śmiercią księcia krakowskiego - Leszka Czarnego, żonatego z rodzoną ciotką Przemyślidy - Gryfiną. Wprawdzie w ówczesnych czasach nikt nie słyszał o możliwości dziedziczenia posiadłości po ciotce, lecz za kandydaturą Wacława II przemawiało bogactwo i fakt rzeczywistej elekcyjności tronu w Krakowie. Tymczasem w Polsce wybuchła wojna międzydzielnicowa pomiędzy kandydatem krakowskich możnych i mieszczaństwa, księciem wrocławskim - Henrykiem Probusem, a przyrodnim bratem Leszka - Władysławem Łokietkiem (początkowo głównym kandydatem opozycji przeciwko Probusowi był książę płocki Bolesław II, lecz dosyć prędko niespodziewanie zrezygnował), powołującym się na prawa spadkowe. W 1289 r. część Małopolski z Krakowem udało się opanować ostatecznie Henrykowi IV. Nie zdołał on usunąć jednak Łokietka z całości dzielnicy, gdyż kujawski Piast zachował władzę nad Sandomierzem.

Krwawe zapasy Piastowiczów przyniosły także niespodziewany sukces Wacławowi, któremu 10 stycznia 1289 r. zdecydował się złożyć hołd lenny zagrożony przez Henryka Probusa - Kazimierz Bytomski. Wkrótce do Kazimierza dołączyli jego trzej bracia: Bolko I Opolski, Mieszko Cieszyński (obaj w 1291 r.) i Przemysław Raciborski (w 1292 r.).

Do akcji zbrojnej w celu opanowania Małopolski doszło w styczniu 1291 r. Krok ten spowodował nagły zgon w czerwcu 1290 r. Henryka IV Probusa (który zgodnie z wolą zapisaną w testamencie zwrócił Wacławowi uzyskaną w 1278 r. ziemię kłodzką) i umożliwił księciu czeskiemu objęcie tronu krakowskiego, który na mocy testamentu spisanego przez księcia wrocławskiego należał się cieszącemu się małym poparciem wśród miejscowych możnych - Przemysłowi II Wielkopolskiemu.

Wtedy też z nieznanych przyczyn książę wielkopolski zrezygnował z pretensji do Małopolski na rzecz Wacława, który mając wreszcie solidną podstawę prawną - ruszył na czele armii do Krakowa. Opór władcy czeskiemu zdecydował się zastosować rządzący w Sandomierzu Władysław Łokietek, jednak wobec olbrzymiej przewagi militarnej Przemyślidy, musiał w sierpniu 1292 r. pod Sieradzem nie tyko zrezygnować z praw do Małopolski, ale wraz z bratem Kazimierzem II złożyć hołd lenny z ziem składających się z Sieradza, Łęczycy i Brześcia Kujawskiego. Władzę Wacława nad Małopolską, żeniąc się z siostrą Przemyślidy - Kunegundą, uznał również książę mazowiecki Bolesław II.

Mimo zdobycia Małopolski sytuacja w Polsce była daleka od stabilności. Rządy w Krakowie popierali wprawdzie miejscowi możni, zadowoleni z nadania przywileju w Litomyślu, lecz wiadomo było, że Władysław Łokietek łatwo nie zrezygnuje, wsparty poparciem udzielonym na zjeździe w Kaliszu przez arcybiskupa gnieźnieńskiego - Jakuba Świnkę i władcę Wielkopolski - Przemysła II. W siłę rósł także książę wielkopolski, który poparty autorytetem arcybiskupa, odziedziczywszy w grudniu 1294 r. Pomorze Gdańskie, zdołał uzyskać zgodę papieża Bonifacego VIII na koronację królewską, pomimo podobnych zabiegów ze strony Wacława.

Konfrontacja Przemysła II z Wacławem II wydawała się nie do uniknięcia, kiedy 8 lutego 1296 r. król polski został podstępnie zamordowany z inspiracji margrabiów brandenburskich. Śmierć najsilniejszego konkurenta, mimo przejęcia większości spadku po Przemyśle przez Władysława Łokietka, umożliwiła Wacławowi kontynuowanie ekspansji.

Koronacja Wacława na króla czeskiego, opanowanie Wielkopolski i Pomorza
W 1297 r. za zgodą Rudolfa z Habsburga Wacław koronował się na króla czeskiego w Pradze, co jeszcze bardziej wzmocniło jego pozycję zarówno w Czechach, jak i w Polsce. Spowodowało to, iż dwa lata później na zjeździe w Kłęce Wacław II upomniał się od Władysława Łokietka o złożenie hołdu lennego z nabytków uzyskanych po śmierci Przemysła II i kiedy Piastowicz nie wywiązał się z zawartych tam obietnic, król mógł bez przeszkód usunąć krnąbrnego księcia z kraju. W ten sposób pod bezpośrednim panowaniem Wacława znalazła się cała Małopolska, Wielkopolska, Kujawy Brzeskie, Sieradz, Łęczyca oraz Pomorze Gdańskie. Dodatkowym sukcesem Wacława było rozciągnięcie zależności lennej nad kujawskimi krewnymi Łokietka - książętami inowrocławskimi i dobrzyńskimi.

Koronacja na króla polskiego, apogeum potęgi
W sierpniu 1300 r. skutecznie prowadzona polityka umożliwiła koronację Wacława II na króla Polski (za zgodą władcy Niemiec). Koronacji w katedrze gnieźnieńskiej dokonał dotychczasowy przeciwnik rządów czeskich w Polsce - arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka. Powodem tej nagłej zmiany była prawdopodobnie chęć doprowadzenia do zjednoczenia kraju. Po nagłym zgonie Przemysła II i nieudanych rządach Władysława Łokietka stało się jasne, że powstanie zjednoczonej Polski na skutek działań któregoś ze skłóconych wzajemnie Piastów jest raczej mało prawdopodobne. Nie bez znaczenia było marzenie wielu, że dzięki wspólnej czesko-polskiej monarchii (nawet, jeżeli punkt ciężkości miałby być w Pradze) uda się zwalczyć coraz bardziej grożące niebezpieczeństwo wynarodowienia obu krajów w związku z coraz intensywniejszą kolonizacją niemiecką. Wprawdzie trudno było uznać Wacława za propagatora języka słowiańskiego, skoro sam posługiwał się prawdopodobnie językiem niemieckim i otaczał się głównie niemieckimi doradcami, lecz szansa na zmianę kursu była duża w związku z pojawiającymi się coraz wyraźniej tendencjami antyniemieckimi i to zarówno w Polsce, jak i w Czechach.

W celu znalezienia dodatkowych podstaw prawnych do korony polskiej, Wacław (w związku z wcześniejszą śmiercią Guty Habsburskiej) zaraz po koronacji zdecydował się na poślubienie jedynej córki Przemysła II Wielkopolskiego - Elżbiety Ryksy. Właściwy ślub i dopełnienie małżeństwa, jako że Piastówna była jeszcze małoletnia, odbył się trzy lata później - 26 maja 1303. W 1301 r. zmarł książę jaworski i świdnicki - Bolko I, pozostawiając trzech nieletnich synów. Rządy regencyjne nad Świdnicą i Jaworem (a także nad Wrocławiem i Legnicą, gdzie Bolko sprawował do 1301 r. opiekę nad synami brata Henryka V Brzuchatego) objął wtedy Wacław II. W ten sposób pod wpływami Wacława II znalazła się cała Polska, z wyjątkiem władztwa rządzonego przez Henryka III Głogowczyka.

Metody rządów w Polsce
Rządy w Polsce Wacław II oparł na wprowadzonym przez siebie urzędzie starosty, co w znacznym stopniu usprawniło administrację. W całym kraju, co zgodnie podkreślają nawet kronikarze niechętni Przemyślidom, doszło do znacznej poprawy bezpieczeństwa i wzrostu dochodów skarbu. Poprawa finansów umożliwiła wprowadzenie mocniejszej waluty - grosza praskiego. Udało się też z pomocą Włocha Gozzo z Orvieto wydać prawo górnicze. Niechęć budziła tylko polityka personalna - opieranie rządów na niemieckich przybyszach (podobną zasadę stosował Wacław również w Czechach). Wśród miejscowych zaufaniem Wacława cieszyli się wyłącznie: biskup krakowski Jan Muskata, biskup wrocławski Henryk z Wierzbna oraz książę opolski Bolko I.

Przegrana wojna Wacława II o tron węgierski dla syna
W 1301 r. udało się również Przemyślidzie zdobyć po wymarłych Arpadach tron węgierski dla swojego jedynego syna Wacława III. Był to szczyt potęgi Wacława II, gdyż wkrótce sukcesami w Polsce i na Węgrzech poczuli się zaniepokojeni sąsiedzi. Szczególnie paląca sytuacja była na Węgrzech, gdzie zarówno papież Bonifacy VIII jak i król rzymski Albrecht popierali kandydaturę pochodzącego z Neapolu Karola Roberta. Początkowo wydawało się, że Węgry stoją przed Przemyślidami otworem, gdyż na mocy uchwały sejmu w Budzie niemal jednogłośnie wybrano Wacława III na króla (jako Władysława V). Z powodzeniem też udało się dojść do porozumienia z możnymi węgierskimi na zjeździe w Brnie, a 27 sierpnia 1301 r. arcybiskup Kaloscy - Jan, uroczyście koronował Wacława III na węgierskiego króla w Białogrodzie Królewskim.

Problemy jednak zaczęły się, kiedy Wacław (jednocześnie z wypadkami na Węgrzech) zapragnął włączyć do Czech należącą do Niemiec Miśnię. Jednocześnie papież wysłał na Węgry swojego legata w osobie kardynała Mikołaja Boccassiniego, który skutecznie zaczął podkopywać świeże rządy Przemyślidów. Dodatkowym policzkiem było zakwestionowanie korony polskiej Wacława, jako dokonanej bez zgody papieża. W dniu 31 maja 1303 r. papież Bonifacy VIII ogłosił, że "Władysław V" sprawuje rządy na Węgrzech bezprawnie i zwolnił jego poddanych od wszelkich obowiązków lennych, polecając na króla Karola Roberta. Do koalicji antyczeskiej przyłączył się też król rzymski Albrecht Habsburg, książęta haliccy oraz powracający z wygnania Władysław Łokietek. Wprawdzie Wacław III próbował szachować koalicję kontaktami z królem francuskim Filipem IV Pięknym, lecz ten ostatecznie nie zdecydował się włączyć do wojny.

W 1304 r. Wacław II, nie chcąc stracić Węgier, musiał przedsięwziąć wyprawę zbrojną, która jednak wobec unikania przez przeciwnika bitwy, nie mogła się zakończyć sukcesem. W końcu (zagrożony inwazją Albrechta na Czechy) Wacław zdecydował się wycofać do Pragi, zabierając ze sobą syna oraz węgierskie insygnia koronacyjne miejscowych magnatów traktowanych jako zakładników. Posunięcie to ostatecznie załamało poparcie dla rządów Wacławów Czeskich na Węgrzech i wprawdzie udało się odeprzeć wyprawę Niemców pod wodzą króla Albrechta Habsburga (niedaleko Kutnej Hory), lecz potęga Przemyślidów zaczęła chylić się ku upadkowi.

Zachwianie rządów czeskich w Polsce
Również w Polsce pozycja Wacława II po 1303 r. najwyraźniej uległa zachwianiu. Już w 1304 r. Władysław Łokietek, korzystając z pomocy książąt halickich i węgierskich magnatów, opanował Wiślicę. Udało mu się przeciągnąć na swoją stronę także kujawskich bratanków po Siemomyśle - Leszka, Przemysła i Kazimierza III. Rządy czeskie w Polsce przestał popierać również Bolesław Mazowiecki, który zdobył się nawet na odesłanie do Pragi swojej czeskiej małżonki Kunegundy.

Śmierć, następstwo i opinia o Wacławie II
Wacław II Czeski zmarł w dniu 21 czerwca 1305 r. na gruźlicę po długiej chorobie. Śmierć króla w młodym wieku (miał 34 lata), w połączeniu z tragiczną śmiercią syna w niecały rok później, wzbudziła wśród współczesnych podejrzenie jej nienaturalności. Brak jednak na to dowodów. Został pochowany w Zbrasławiu koło Pragi. Był żonaty dwukrotnie. Z pierwszą żoną - Gutą von Habsburg - doczekał się dziesięciorga dzieci, zaś z drugą żoną - Piastówną Ryksą Elżbietą - doczekał się córki. Zdaniem kronikarza Ottokara Styryjskiego Wacław II miał także niezwykle liczne potomstwo naturalne. Na podstawie znanych źródeł wiadomo jedynie, że król miał nieślubnego syna Jana Volka i być może także córkę Elżbietę.

Wacław II na zawsze pozostanie w pamięci jako władca kontrowersyjny. Z jednej strony jego rządy w Polsce są traktowane jako brutalna obca okupacja. Z drugiej jego krótkie, bo zaledwie pięcioletnie panowanie (licząc od dnia koronacji) przyczyniło się rozwinięcia tendencji zjednoczeniowych, uwieńczonych sukcesem przez Władysława Łokietka.

Grosz praski (łac. grossus pragensis, czes. pražský groš) - srebrna moneta czeska wprowadzona przez Wacława II w 1300 r. Była bita do 1547 r. Stała się najpopularniejszą monetą obiegową i przeliczeniową w średniowiecznej, środkowej Europie. W Polsce nazywany również groszem czeskim lub groszem szerokim.

Grosz praski Wacława II (awers i rewers)

Podstawą jej znaczenia były zasobne złoża srebra w Kutnej Horze, które pozwalały na bicie do kilkunastu milionów groszy rocznie. Żaden inny kraj regionu nie mógł sobie pozwolić na utrzymanie wartości grosza zbliżonej do grosza praskiego. Próba Kazimierza Wielkiego z groszem krakowskim nie udała się. Małe zasoby srebra w Polsce powodowały, że koszt bicia groszy był wyższy, niż możliwa do osiągnięcia wartość rynkowa, którą narzucał grosz praski. Oczywiście również grosz praski ulegał dewaluacji.

Waga grosza wynosiła 3,78 g, co odpowiadało 12 denarom małym i stanowiło 1/60 obrachunkowej jednostki - kopy. Początkowo zawierał 3,527 g czystego srebra, sto lat później już tylko ok. 2 g, a na początku XVI w. 1,255 g. Nie zmienił się natomiast nigdy typ grosza praskiego. Na awersie była korona z podwójnym otokowym napisem zawierającym imiona emitentów (królów czeskich) i ich tytuł. W przypadku Władysława Jagiellończyka: WLADISLAVS SECVNDVS DEI GRATIA REX BOEMIE. Na rewersie znajdował się czeski lew otoczony napisem GROSSI PRAGENSES. Nazwa grosz praski pochodziła nie od miejsca bicia monety, którym była Kutna Hora, ale od praskiej grzywny, na której oparta była reforma Wacława II.

Grosz praski w XIV w. opanował rynek pieniężny Śląska, Polski i Mazowsza. W XV w. zdominował również Litwę, Białoruś i Ukrainę. Zdarzają się odkrycia skarbów groszy praskich, liczące kilka tysięcy sztuk tych monet (Poznań, Ozorków, Środa Wielkopolska).

Przykładowe ceny
W XIV i XV w. wół kosztował w Polsce ok. 30 groszy praskich, koń ok. 300 groszy praskich, buty chłopskie 4 grosze, baran 8 groszy, łuk 8 groszy, kusza 60-120 groszy, pełna zbroja płytowa 475 groszy, kura 1 grosz, 1/2 achtela czyli pół beczułki piwa - 8 groszy, najtańsza przyłbica 144 grosze, miecz do 70 groszy, sztylet 8 groszy. Jeden łan ziemi w Pyzdrach kosztował 192 grosze, a kram w Przemyślu 960 groszy. Biblia kosztowała 30 grzywien krakowskich, czyli 1440 groszy praskich. Grzywna krakowska to oprócz miary wagi również jednostka obliczeniowa równa 48 groszom.

Transakcje
Kazimierz Wielki zapłacił w 1335 r. Janowi Luksemburskiemu 20 000 kop (1 200 000) groszy praskich za zrzeczenie się praw do tronu polskiego i zwierzchnictwa nad Mazowszem, a dołożył jeszcze Śląsk. Mieszczanie Kamieńca Podolskiego zobowiązani byli pod koniec XIV w. płacić właścicielowi dóbr 20 groszy praskich rocznie z łanu uprawianej ziemi. Za kamienicę, która stała się zaczątkiem Collegium Maius, Władysław Jagiełło zapłacił 28 800 groszy. Mieszkańcy Warszawy mieli, w zamian za przywileje nadane im przez księcia Janusza Starszego w 1413 r., płacić 60 kop (3600) groszy praskich rocznie.

Władysław Jagiełło za uwolnienie rycerzy walczących pod Grunwaldem po stronie Krzyżaków zażądał 100 000 kop (6 000 000) groszy praskich. W 1427 r. Mikulasz Trczka kupił zamek Homole koło Kłodzka za 1000 kop (60 000) groszy praskich. Semen Wasilewicz Nieświcki za 300 kop (18 000) groszy praskich kupił Równe w 1461 r. W 1514 r. kanclerz wielki koronny Krzysztof Szydłowiecki kupił od biskupstwa lubuskiego Opatów i 16 okolicznych wsi za 10 000 groszy szerokich praskich. Tanio, ale miasto i okolica były zniszczone podczas najazdu tatarskiego w 1502 r.

Oczywiście transakcje te nie odbywały się realnie wyłącznie w groszach praskich. W nich była wyrażona wartość. Płacono różnymi monetami. Często liczonymi nie na sztuki, ale na wagę.

źródło: Mennica Polska / Wikipedia