400 rocznica polskiego osadnictwa w Ameryce Pó³nocnej (400 th Anniversary of Polish Settlement in America) - monety obiegowe z nordyckiego z³ota, o nietypowym temacie i ciekawym projekcie, upamiêtniaj±ce 400. rocznicê polskiego osadnictwa w Ameryce Pó³nocnej.Rewers monety Nordic Gold przedstawia mê¿czyznê wytapiaj±cego szk³o. Standardowy awers to wizerunek or³a ustalony dla god³a Rzeczypospolitej Polskiej.
Czy wiesz, ¿e:
* pierwsza firma na terenie Ameryki zosta³a za³o¿ona przez ... Polaków,
* pierwszy produkt eksportowy "Made in America" by³ dzie³em ... Polaków,
* pionierami w walce o godno¶æ - pierwszymi organizatorami strajku w Ameryce byli ... Polacy.
W pa¼dzierniku 1608 roku, wkrótce po za³o¿eniu pierwszej kolonii angielskiej na wschodnim wybrze¿u Ameryki Pó³nocnej, na Nowy Kontynent przybyli tak¿e polscy osadnicy. Zapocz±tkowali tym samym nie tylko powstanie wieloetnicznej Wirginii, ale równie¿ pó¼niejszych Stanów Zjednoczonych Ameryki - kraju za³o¿onego i zamieszka³ego przez potomków emigrantów, w tym polskich, którzy przybyli tutaj w poszukiwaniu "ziemi obiecanej".
Polonia amerykañska - Polacy mieszkaj±cy w Stanach ZjednoczonychStany Zjednoczone to kraj z najwiêksz± Poloni± na ¶wiecie. G³ówne miejsca zamieszkiwania Polonii w USA to miasta: Chicago, Denver, Detroit, Los Angeles, Nowy Jork i Seattle. Szacuje siê. ¿e mieszka w Stanach Zjednoczonych 10,6 mln (dane szacunkowe 2001) ludzi pochodzenia polskiego, a oko³o 667 tys. (spis ludno¶ci w 2000 r.) z nich u¿ywa jêzyka polskiego w ¿yciu codziennym. Chicago, miasto w ¶rodkowych USA, jest drugim na ¶wiecie, po macierzystej Warszawie, miastem pod wzglêdem liczby Polaków.
Hrabstwo Luzerne w Pensylwanii to jedyne hrabstwo w USA, którego wiêkszo¶æ mieszkañców stanowi Polonia.
Fale imigracjiGdy Polska straci³a niepodleg³o¶æ pod koniec XVIII wieku w czasach rozbiorów, niektórzy polscy patrioci, w¶ród nich Kazimierz Pu³aski i Tadeusz Ko¶ciuszko, wyjechali do Ameryki ¿eby pomóc w walce o jej niepodleg³o¶æ.
Polacy zaczêli emigrowaæ w wiêkszych liczbach do Stanów Zjednoczonych ju¿ w XIX wieku, po powstaniach narodowych. G³ównie zasiedlali siê w stanach wschodniej wybrze¿y i w stanie Illinois. Kolejne du¿e fale emigracji z Polski do USA powstawa³y z powodów zarobkowych (od drugiej po³owy XIX wieku a¿ do 1939 r., potem po roku 1989), z przyczyn politycznych (po II wojnie ¶wiatowej), i z przyczyn ekonomicznych i politycznych (lata 80 XX wieku).
Chocia¿ pierwsi imigranci polscy przyp³ynêli do Ameryki ju¿ w 1608 r. do miasta Jamestown w stanie Wirginia, najwiêksza fala polskiej imigracji by³a na pocz±tku XX wieku. Wed³ug danych oficjalnych, ponad 1,5 miliona imigrantów polskich przesz³o przez Ellis Island miêdzy rokiem 1899 a 1931.
Jamestown (Wirginia)Jamestown - pierwsza sta³a osada angielskich kolonistów w Ameryce Pó³nocnej, na terenie dzisiejszego stanu Wirginia. Historycznie by³a to druga trwa³a osada na obszarze dzisiejszych Stanów Zjednoczonych po za³o¿onym w roku 1565 przez Hiszpanów mie¶cie St. Augustine na Florydzie. Poprzednie 17 prób osadnictwa anglosaskiego (w tym tzw. "Zaginiona Kolonia" na wyspie Roanoke w Karolinie Pó³nocnej) zakoñczy³o siê niepowodzeniem.
Za³o¿enie osadyPowsta³a ona po wyl±dowaniu w Ameryce trzech angielskich niewielkich statków "Susan Constant", "Godspeed" i "Discovery", nale¿±cych do Wirginijskiej Kompanii Londyñskiej (ang. The Virginia Company of London), która powsta³a w celu za³o¿enia pierwszej angielskiej kolonii na wybrze¿u amerykañskim, z grup± 39 marynarzy i 104 przysz³ych osadników na pok³adzie, pod dowództwem kapitanów Christophera Newporta, Bartholomewa Gosnolda i Johna Ratcliffe'a.
W dniu 26 kwietnia 1607 r. statki dotar³y do obszernej zatoki Chesapeake, wp³ynê³y w ni± i ¿eglowa³y w górê rzeki James przez 17 dni, dopóki nie znaleziono w³a¶ciwego miejsca pod za³o¿enie osady (ponad 70 km od uj¶cia). Ku czci ówczesnego króla Anglii Jakuba I nazwano j± Jamestown.
Od wrze¶nia 1608 roku pierwszym przywódc± ("admira³em") osady zosta³ kapitan John Smith, pokonuj±c w wyborach kontrkandydata Ratcliffe'a. W pa¼dzierniku tego samego roku dotar³ do osady statek z zaopatrzeniem - "Mary and Margaret" - na pok³adzie którego znajdowa³o siê 17 dalszych osadników (w jêz. orygina³u "seaventie"), g³ównie "Holendrów, Niemców i Polaków", wyspecjalizowanych w produkcji szk³a, smo³y, pota¿u. Ju¿ po miesi±cu uruchomiono takie manufaktury, a w grudniu wys³ano do Anglii próbki produktów: "tryals of Pitch, Tarre, Glasse, Frankincense, Sope Ashes with Clapboard and Waynscot".
Osada od pocz±tku mia³a k³opoty z powodu konfliktów z miejscowymi plemionami indiañskimi z federacji Powatanów (po raz pierwszy - ju¿ w dwa tygodnie po przybyciu, gdy Smith poprowadzi³ grupê osadników w górê rzeki Chickahominy celem zdobycia po¿ywienia; w pewnym momencie oddzia³ek zosta³ otoczony przez Powatanów i wybity niemal do nogi, a sam Smith - schwytany i skazany na ¶mieræ - zosta³ w ostatniej chwili uratowany za wstawiennictwem córki wodza o imieniu Motaoaka, ale w dziejach wczesnego osadnictwa lepiej znanej pod imieniem Pokahontas). W roku 1609 Smith zraniony przypadkowo, wyjecha³ do Anglii, po czym nast±pi³ okres rozprzê¿enia (zw³aszcza po ¶mierci jego nastêpcy - Ratcliffe'a - zamêczonego na ¶mieræ przez Powatanów) i g³odu, który przetrwa³o zaledwie 65 kolonistów.
Przypadkowe odkrycie BermudówW roku 1609 wyruszy³a z Plymouth flotylla Kompanii Wirginijskiej. Podczas silnego sztormu na Atlantyku flagowy okrêt flotylli "Sea Venture", na pok³adzie którego znajdowali siê admira³ sir George Somers, sir Thomas Gates, William Strachey i inni notable wczesnego okresu kolonizacyjnego, oddali³ siê od siedmiu pozosta³ych statków i dotar³ a¿ do archipelagu Bermudów, gdzie wszed³ na rafy. Za³odze i pasa¿erom uda³o siê nie tylko ocaliæ ¿ycie, ale nawet towary z ³adowni i wiêkszo¶æ takielunku i uzbrojenia. Sam okrêt by³ nie do uratowania.
Rozbitkowie nie pró¼nowali. Szalupa okrêtowa zosta³a wyposa¿ona w maszt i ¿agiel i wys³ana na poszukiwanie Wirginii. Nikt wiêcej ani ³odzi, ani jej za³ogi nie widzia³. Pozostali spêdzili na Bermudach dziewiêæ miesiêcy, buduj±c dwa niewielkie stateczki "Deliverance" i "Patience" z rosn±cych na wyspach cedrów.
Wreszcie, w kwietniu 1610 r. oba statki wyruszy³y na pó³noc, a na Bermudach pozostawiono jedynie dwóch ludzi (w celu dowiedzenia brytyjskich praw do archipelagu).
23 maja 1610 roku wêdrowcy dotarli do Jamestown, które zastali niemal bezludne i w ruinie. Po krótkiej naradzie postanowiono porzuciæ Wirginiê i wróciæ do Anglii, ale w tym momencie przyby³a flotylla pod dowództwem królewskiego gubernatora Thomasa Westa, barona De La Warr, wzmacniaj±c si³y kolonii. Nowy prze³o¿ony zmusi³ kolonistów do powrotu i odbudowy zniszczonego osiedla.
Kilku najbardziej krn±brnych wsadzono na jeden ze statków i pos³ano na po³udnie. Za³o¿one przez nich na wyspie Bermuda osiedle otrzyma³o nazwê Hamilton i w ten sposób Bermudy sta³y siê drug± sta³± koloni± angielsk± w Ameryce Pó³nocnej.
Trudy ¿ycia w koloniiW 1612 r. w okolicach Jamestown, g³ównie nad brzegami rzeki James, powsta³y pierwsze plantacje tytoniu - g³ówne ¼ród³o utrzymania osadników przez wiele lat (eksport tytoniu do Anglii zacz±³ siê na dobre w roku 1617). Stolic± kolonii by³o Jamestown; tu mie¶ci³y siê jej w³adze i jedyny o¶rodek handlowy, ale po³o¿enie by³o fatalne. Osadnicy narzekali na doroczne plagi komarów, niezdatn± do picia wodê burzliwej, p³ywowej rzeki, jak i niewielkie mo¿liwo¶ci rozbudowy osiedla (bagnisty teren).
Powtarzaj±ce siê po¿ary i podtopienia powodowa³y, ¿e w³adze kolonii zmuszone by³y przenosiæ siê (czasami nawet na d³u¿ej) do pobliskiej, ufortyfikowanej i wysoko po³o¿onej Middle Plantation. W roku 1619, gdy liczba mieszkañców przekroczy³a tysi±c, powsta³a Rada Mieszkañców (ang. the House of Burgesses). Jednym z pierwszych jej zarz±dzeñ by³a rozbudowa plantacji w centra handlowo-rzemie¶lnicze tak, by po jakim¶ czasie, zaczê³y przekszta³caæ siê w o¶rodki miejskie, stolice hrabstw. W tym samym roku odnotowano pierwszy strajk polskich hutników szk³a walcz±cych o prawa pracownicze oraz przybycie pierwszych 20 czarnych niewolników na sprzeda¿. Jednym z nich by³ Anthony Johnson, który w roku 1623 uzyska³ wolno¶æ, a w roku 1651 by³ na tyle bogaty, ¿e móg³ sprowadziæ piêciu w³asnych niewolników dla uprawy 100 ha przydzielonej mu ziemi.
W roku 1622 nast±pi³ atak Indian, którym osadnicy zabierali ziemiê, co zakoñczy³o siê ¶mierci± 350 mê¿czyzn, kobiet i dzieci. Odwetowe uderzenie sprawi³o, ¿e Indianie zostawili osadników w spokoju na nastêpne dwadzie¶cia lat, po czym (w 1644) nast±pi³ kolejny atak powoduj±cy spory zamêt i ponowny spadek liczebno¶ci mieszkañców ju¿ ukszta³towanej kolonii. Ka¿dy z indiañskich ataków powodowa³ odwetowe ekspedycje karne, których celem by³o zabicie jak najwiêkszej ilo¶ci Indian, zniszczenia ich wiosek, zapasów ¿ywno¶ci i pól uprawnych.
By zapewniæ nap³yw nowych ochotników Kompania Wirginijska pos³a³a do Jamestown pewn± liczbê "m³odych, przystojnych i poprawnie wykszta³conych kobiet" jako ewentualne ¿ony dla wirginijskich kawalerów.
W 1676 roku dosz³o do rebelii przeciwko rz±dom królewskiego gubernatora, sir Williama Berkeleya. Powstaniu przewodzi³ jego krewniak, plantator, niejaki Nathaniel Bacon; efektem by³o spalenie osady do gruntu; po kolejnym po¿arze w roku 1699 zdecydowano o przeniesieniu siê pozosta³ych kolonistów do dawnej Middle Plantation, dzi¶ Colonial Williamsburg w Williamsburgu. Na krótko przed upadkiem (w roku 1693) miasto uzyska³o przywilej królewski zezwalaj±cy na budowê szko³y wy¿szej "College of William and Mary", przy czym budowê szko³y podjêto od razu w nowej stolicy.
Czasy dzisiejszeDo czasów dzisiejszych zachowa³y siê w Jamestown nieliczne resztki zabudowañ (m.in. wie¿a ko¶cio³a) i groby z pocz±tkowego okresu osadnictwa. Obecnie Jamestown jest czê¶ci± parku narodowego Virginia's Colonial National Historical Park. Tereny dawnego centrum miasta znajduj± siê pod opiek± Stowarzyszenia Ochrony Zabytków Wirginii (ang. The Association for the Preservation of Virginia Antiquities).
W roku 1957 w odleg³o¶ci ok. 800 m od dawnego centrum miasta zbudowano "Jamestown Festival Park". W parku znajduj± siê repliki pierwszego portu kolonii, domu zebrañ Powhatanów i dawnych statków, które przywioz³y pierwszych osadników. Miejsce odwiedzane jest przez setki tysiêcy turystów ka¿dego lata. W roku 2007 Jamestown obchodzi 400-lecie za³o¿enia. ¯adna organizacja polonijna nie zadba³a o uwypuklenie obecno¶ci Polaków w¶ród pierwszych osadników, w zwi±zku z czym Amerykanie polskiego pochodzenia nie zostali zaproszeni do udzia³u w obchodach.
¼ród³o: NBP / Mennica Polska S.A. / Wikipedia