Zofia Stryjeñska, z domu Lubañska (1891–1976), uczy³a siê w prywatnych szko³ach artystycznych w rodzinnym Krakowie i w Akademii Sztuk Piêknych w Monachium.

Debiutowa³a pod panieñskim nazwiskiem, wystawiaj±c w 1912 r. kartony Polskie bajdy na tle opowie¶ci ludowych; rok pó¼niej stworzy³a cykl akwarel po¶wiêcony polskim kolêdom, a w czasie I wojny ¶wiatowej pocztówki z ilustracjami do jase³ek i pie¶ni legionowych. Powodzenie i popularno¶æ zapewni³y jej ju¿ wczesne obrazy – cykle Pascha i £owy bogów, a tak¿e kompozycje z 1923 r. – Poranek, Wieczór i Koncert Beriota.

Dekoracyjne panneaux Pory roku, prezentowane wraz z innymi pracami Stryjeñskiej na Miêdzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Pary¿u w 1925 r., przynios³y jej cztery grand prix i dwa dyplomy honorowe. Artystka projektowa³a te¿ dekoracje innych wnêtrz (np. kompozycje Ogieñ i Woda do siedziby Poselstwa Polskiego w Sofii) i polichromie kilku kamieniczek na Starym Mie¶cie w Warszawie (1928). Wyda³a dwie teki litografii barwnych Bo¿ki s³owiañskie i zilustrowa³a kilkadziesi±t ksi±¿ek.

Tworzy³a plakaty, druki reklamowe i zabawki. Zajmowa³a siê scenografi±, pisa³a scenariusze do widowisk muzycznych, a w 1928 r. zaprojektowa³a ca³o¶ciow± oprawê plastyczn± baletu Harnasie Karola Szymanowskiego. Ró¿norodno¶æ prac, jakich podejmowa³a siê Stryjeñska, pokazuje jej niemal nieograniczone mo¿liwo¶ci, a jednocze¶nie uzmys³awia si³ê talentu. Dostosowuj±c jêzyk plastyczny do w³a¶ciwo¶ci realizowanego zadania, zawsze pozostawia³a w nim piêtno w³asnego stylu.

Uproszczone formy, zestawione w dynamicznych i rytmicznych uk³adach intensywnych barw, szczelnie wype³niaj± kadry prawie wszystkich jej kompozycji. Zmys³owa ¿ywio³owo¶æ stanowi zarówno tre¶æ ukazywanych scen, jak i dominuj±c± cechê ich artystycznego kszta³towania.

Na tym polega zwi±zek twórczo¶ci Stryjeñskiej z folklorem, a nie tylko na tematach i motywach, które czerpa³a z etnograficznych ¼róde³ i przetwarza³a we w³a¶ciwy sobie, ¿artobliwy sposób. Podobnie dowolnie postêpowa³a z bóstwami s³owiañskimi i z pocztem Piastów, ka¿±c legendarnemu protopla¶cie dynastii uj±æ ko³o jak kierownicê samochodu, a Kazimierzowi Wielkiemu trzymaæ w d³oni papieros.

B³yskotliw± inteligencjê malarki, wyj±tkowe poczucie humoru, a zarazem pe³n± prostoty i krytycyzmu samoocenê potwierdzaj± jej pamiêtniki, opublikowane w 1995 r. pod tytu³em Chleb prawie ¿e powszedni.

autor: dr Urszula Makowska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, folder emisyjny Narodowego Banku Polskiego