*****
Auschwitz-Birkenau - niemiecki nazistowski obóz
koncentracyjny i zag³ady - 27 stycznia 1945 r. oswobodzili ¿o³nierze
Armii Czerwonej. W walkach o wyzwolenie miasta i obozu poleg³o ponad
230 ¿o³nierzy sowieckich.
Obóz koncentracyjny Auschwitz (O¶wiêcim) za³o¿yli Niemcy w
po³owie 1940 r., poniewa¿ zwiêksza³a siê liczba aresztowanych
Polaków. Najstarsza czê¶æ obozu, tak zwany obóz
macierzysty (lub Auschwitz I) powsta³ w budynkach dawnych koszar.
Jesieni± 1941 r. w pobliskiej wsi Birkenau (Brzezinka) Niemcy
rozpoczêli budowê drugiej czê¶ci obozu. Nazwano go Auschwitz II (lub
Birkenau). Okresowo wiêziono w nim blisko 100 tys. osób. To
tam zbudowano wiêkszo¶æ urz±dzeñ masowej
zag³ady komór gazowych i krematoriów.
Obóz Birkenau odegra³ g³ówn± rolê w programie
zbrodni, okre¶lonej przez nazistów jako "ostateczne
rozwi±zanie kwestii ¿ydowskiej.
Oprócz obozów Auschwitz I i Auschwitz II istnia³y
te¿ podobozy. Powstawa³y one przy zak³adach przemys³owych i
gospodarstwach rolnych. Ich celem by³o wyzyskanie niewolniczej pracy
wiê¼niów. Najwiêkszy by³ podobóz przy zak³adach
Buna w Monowitz (Monowice). Od koñca 1943 r. okre¶lano go mianem
Auschwitz III lub KL Monowitz. W ten sposób powsta³ rozleg³y
kompleks trzech po³±czonych ze sob± obozów:
Auschwitz-Birkenau-Monowitz, z sieci± podobozów. Obozy i
podobozy otoczone by³y drutem kolczastym i wie¿ami stra¿niczymi.
W pierwszym okresie istnienia obozu trafiali do niego
g³ównie Polacy, ale równie¿ wiê¼niowie niemieccy,
z regu³y funkcyjni. Z czasem przysy³ano tu mieszkañców
innych krajów okupowanych.
Od pocz±tku 1942 r. Auschwitz by³ g³ównym o¶rodkiem zag³ady
¯ydów. Decydowa³a o tym blisko¶æ g³ównych skupisk
ludno¶ci ¿ydowskiej. Do Auschwitz-Birkenau kierowano transporty z gett
ca³ej okupowanej Europy. Jeszcze w 1944 r. Niemcy zagazowali tu setki
tysiêcy ¯ydów, g³ównie wêgierskich.
Stosowano tak¿e inne metody mordowania. Esesmani rozstrzeliwali
wiê¼niów np. pod "¶cian± ¶mierci", a tak¿e zabijali
zastrzykami z fenolu. W odwecie za ucieczkê z obozu kierowali
wiê¼niów na ¶mieræ g³odow±. W taki sposób w 1941
r., ratuj±c ¿ycie wspó³wiê¼nia, dobrowolnie zgin±³
franciszkanin Maksymilian Maria Kolbe. Dziesi±tki tysiêcy
wiê¼niów zmar³o w wyniku warunków bytowania,
zw³aszcza g³odu, chorób i wyniszczaj±cej pracy. Wiele
osób zginê³o na skutek prowadzonych przez lekarzy SS
eksperymentów pseudomedycznych.
Do Auschwitz deportowano ³±cznie przypuszczalnie oko³o 1 300 tys.
osób (w tym oko³o 1 100 tys. ¯ydów i 140-150 tys.
Polaków), jednak zarejestrowano tylko oko³o 400 tys.
osób. Bez rejestrowania skierowano do komór
gazowych setki tysiêcy ¯ydów. Koñcowa liczba ofiar Auschwitz
wynios³a oko³o 1 100 tys. osób. W¶ród nich oko³o
1 mln (90 %) stanowili ¯ydzi. W obozie zginê³o oko³o 70-75 tys.
Polaków, 21 tys. Cyganów, 15 tys.
jeñców sowieckich oraz 10-15 tys. wiê¼niów innych
narodowo¶ci.
Mimo skrajnie trudnych warunków, ju¿ od 1940 r. w Auschwitz
istnia³a wiêzienna konspiracja. Jednym z jej za³o¿ycieli by³ Witold
Pilecki, który, aby trafiæ do obozu, celowo da³ siê uj±æ w
Warszawie w trakcie ³apanki. Informacje od cz³onków
konspiracji dzia³aj±cej w Auschwitz i wokó³ obozu trafia³y
na Zachód. W obozie dochodzi³o do ucieczek, a nawet
buntów, krwawo t³umionych przez SS.
W po³owie stycznia 1945 r., wobec ofensywy sowieckiej, wydano rozkaz
likwidacji obozu. Z Auschwitz wyprowadzono 56 tys. wiê¼niów.
Ten "marsz ¶mierci" kosztowa³ ¿ycie tysiêcy ofiar. Setki
wiê¼niów, pozostawionych w obozie z powodu niezdolno¶ci do
marszu, zmar³o w wyniku chorób i z wycieñczenia lub zosta³o
zamordowanych przez esesmanów.
Obóz Auschwitz oswobodzi³y oddzia³y Pierwszego Frontu
Ukraiñskiego Armii Czerwonej. Wyzwoliciele zastali ¶lady zbrodni, w tym
zw³oki wiê¼niów, wysadzone krematoria, a tak¿e stosy
przedmiotów zagrabionych ofiarom najwiêkszej w dziejach
fabryki ¶mierci.
autor: Tadeusz Kondracki
¼ród³o: NBP / Mennica Polska