Jednak¿e w dniu 4.01.2010 r. w godzinach popo³udniowych NBP poda³ do publicznej wiadomo¶ci informacjê o tym, i¿ kolekcjonerom spo¶ród 80.000 szt. udostêpni 55.000 szt. monet, za¶ 25.000 szt. monet NBP przeznacza na w³asne "cele reprezentacyjne", co stanowi "jedynie" 31,25% nak³adu.

Auschwitz-Birkenau - niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zag³ady - 27 stycznia 1945 r. oswobodzili ¿o³nierze Armii Czerwonej. W walkach o wyzwolenie miasta i obozu poleg³o ponad 230 ¿o³nierzy sowieckich.

Obóz koncentracyjny Auschwitz (O¶wiêcim) za³o¿yli Niemcy w po³owie 1940 r., poniewa¿ zwiêksza³a siê liczba aresztowanych Polaków. Najstarsza czê¶æ obozu, tak zwany obóz macierzysty (lub Auschwitz I) powsta³ w budynkach dawnych koszar.

Jesieni± 1941 r. w pobliskiej wsi Birkenau (Brzezinka) Niemcy rozpoczêli budowê drugiej czê¶ci obozu. Nazwano go Auschwitz II (lub Birkenau). Okresowo wiêziono w nim blisko 100 tys. osób. To tam zbudowano wiêkszo¶æ urz±dzeñ masowej zag³ady komór gazowych i krematoriów. Obóz Birkenau odegra³ g³ówn± rolê w programie zbrodni, okre¶lonej przez nazistów jako "ostateczne rozwi±zanie kwestii ¿ydowskiej.

Oprócz obozów Auschwitz I i Auschwitz II istnia³y te¿ podobozy. Powstawa³y one przy zak³adach przemys³owych i gospodarstwach rolnych. Ich celem by³o wyzyskanie niewolniczej pracy wiê¼niów. Najwiêkszy by³ podobóz przy zak³adach Buna w Monowitz (Monowice). Od koñca 1943 r. okre¶lano go mianem Auschwitz III lub KL Monowitz. W ten sposób powsta³ rozleg³y kompleks trzech po³±czonych ze sob± obozów: Auschwitz-Birkenau-Monowitz, z sieci± podobozów. Obozy i podobozy otoczone by³y drutem kolczastym i wie¿ami stra¿niczymi.

W pierwszym okresie istnienia obozu trafiali do niego g³ównie Polacy, ale równie¿ wiê¼niowie niemieccy, z regu³y funkcyjni. Z czasem przysy³ano tu mieszkañców innych krajów okupowanych.

Od pocz±tku 1942 r. Auschwitz by³ g³ównym o¶rodkiem zag³ady ¯ydów. Decydowa³a o tym blisko¶æ g³ównych skupisk ludno¶ci ¿ydowskiej. Do Auschwitz-Birkenau kierowano transporty z gett ca³ej okupowanej Europy. Jeszcze w 1944 r. Niemcy zagazowali tu setki tysiêcy ¯ydów, g³ównie wêgierskich.

Stosowano tak¿e inne metody mordowania. Esesmani rozstrzeliwali wiê¼niów np. pod "¶cian± ¶mierci", a tak¿e zabijali zastrzykami z fenolu. W odwecie za ucieczkê z obozu kierowali wiê¼niów na ¶mieræ g³odow±. W taki sposób w 1941 r., ratuj±c ¿ycie wspó³wiê¼nia, dobrowolnie zgin±³ franciszkanin Maksymilian Maria Kolbe. Dziesi±tki tysiêcy wiê¼niów zmar³o w wyniku warunków bytowania, zw³aszcza g³odu, chorób i wyniszczaj±cej pracy. Wiele osób zginê³o na skutek prowadzonych przez lekarzy SS eksperymentów pseudomedycznych.

Do Auschwitz deportowano ³±cznie przypuszczalnie oko³o 1 300 tys. osób (w tym oko³o 1 100 tys. ¯ydów i 140-150 tys. Polaków), jednak zarejestrowano tylko oko³o 400 tys. osób. Bez rejestrowania skierowano do komór gazowych setki tysiêcy ¯ydów. Koñcowa liczba ofiar Auschwitz wynios³a oko³o 1 100 tys. osób. W¶ród nich oko³o 1 mln (90 %) stanowili ¯ydzi. W obozie zginê³o oko³o 70-75 tys. Polaków, 21 tys. Cyganów, 15 tys. jeñców sowieckich oraz 10-15 tys. wiê¼niów innych narodowo¶ci.

Mimo skrajnie trudnych warunków, ju¿ od 1940 r. w Auschwitz istnia³a wiêzienna konspiracja. Jednym z jej za³o¿ycieli by³ Witold Pilecki, który, aby trafiæ do obozu, celowo da³ siê uj±æ w Warszawie w trakcie ³apanki. Informacje od cz³onków konspiracji dzia³aj±cej w Auschwitz i wokó³ obozu trafia³y na Zachód. W obozie dochodzi³o do ucieczek, a nawet buntów, krwawo t³umionych przez SS.

W po³owie stycznia 1945 r., wobec ofensywy sowieckiej, wydano rozkaz likwidacji obozu. Z Auschwitz wyprowadzono 56 tys. wiê¼niów. Ten "marsz ¶mierci" kosztowa³ ¿ycie tysiêcy ofiar. Setki wiê¼niów, pozostawionych w obozie z powodu niezdolno¶ci do marszu, zmar³o w wyniku chorób i z wycieñczenia lub zosta³o zamordowanych przez esesmanów.

Obóz Auschwitz oswobodzi³y oddzia³y Pierwszego Frontu Ukraiñskiego Armii Czerwonej. Wyzwoliciele zastali ¶lady zbrodni, w tym zw³oki wiê¼niów, wysadzone krematoria, a tak¿e stosy przedmiotów zagrabionych ofiarom najwiêkszej w dziejach fabryki ¶mierci.

autor: Tadeusz Kondracki
¼ród³o: NBP / Mennica Polska